Respublikasi oliy va o rta maxsus ta’lim

Odam genetikasi fanining rivojlanish tarixi. O ta-on a bel­ gilari xossalarining kelgusi avlodga berilish m uam m osi bilan odam lar m iloddan oldingi davrlarda ham qiziqqanlar. Bu so­ hada olimlar o‘z fikrlarini bayon etganlar. X ususan, qadim gi yunon olimlaridan G ippokrat odam u ru g ‘ining hosil bo‘lishida tananing barcha a ’zolari qatnashadi, u rug'dan o‘z navbatida odam ta n a s i r iv o jla n a d i, so g ‘ o ta - o n a d a n so g ‘ fa rz a n d tug'iladi, deb ta ’kidlagan.
Aristotelning ta ’kidlashlfcha, kelgusi avlod uchun ona or­ ganizmi asosiy m aterial beradi. Ota urug'i esa uni harakatga keltiradi, xolos. A gar ota b a q u w a t bo'lsa o'g'il, ona kuchli bo'lsa qiz farzand tug'iladi. Shu sababli o'g'il otaga, qiz ona- ga o'xshaydi degan fikrni ilgari surgan.
XVII asrda, birinchi m arotaba hujayrani m ikroskop orqa­ li ko'rgan A. Levenguk, urug 'd a shakllangan odam organizmi bor, ona esa uni dunyoga keltiradi, deb uqtirgan.
Faqat XVIII asrga kelib odam dagi b a ’zi belgilam ing avlod- dan-avlodga berilishi haqida to 'g 'r i ta s a w u r paydo bo'lgan. M asalan, (1752) M opertyu odam larning to 'r t avlodida poli- daktiliya (barm oqlar soni beshtadan ortiq bo‘lishi)ni kuzatib, bu belgining naslga berilishi ham ota, ham onaga bog'liq ekan­ ligini e ’tirof etgan.
Ingliz shifokori Adams o'zining «Taxmin qiluvchi irsiy ka­ sallik xossalari to'g'risida» gi asarida, odam larda yashirin hol­ da tug'm a kasallik omillari m avjud. U lar yaqin qarindoshlar nikohida ro'yobga chiqadi, lekin u la r tug'ilganda birdaniga emas, keyinchalik paydo bo'lishi ham mumkin. B unda m uhit omillarining m a’lum darajada roli bor, degan. Uning fikricha irsiy kasalliklarga chalingan shaxslarning urchishi pasaygan holatda bo'lgani sababli, bunday kasalliklar keyingi avlodlar- da yo'qolib ketishi ham mumkin.
1820 yili nem is olimi Nasse qon ivimaslik - gem ofiliya kasali
erkaklar orqali kelgusi avlodlarga o'tishini m a’lum qilgan.


Ingliz olimi G alton « Iste’dod va fe ’l-a tvorning irsiylani- shi» (1865) va « Iste’dod irsiylanishi» (1869) nomli asarlarida m ashhur odam lar shajarasini o'rganib, ham ruhiy holat, ham jism oniy rivojlanish irsiylanadi, degan xulosaga keldi. U bel­ gi-xossalarning irsiylanishida ota-on a organizm larining teng qim m atga ega ekanligini e ’tirof etdi. Olim fikriga k o 'ra faqat qobiliyat, is te ’dodgina em as, balki boshqa ruhiy, biologik xossalar, chunonchi, sp irtli ichim lik larga, d a rb a d a r hayot kechirishga moyillik, sil, yu rak xastaliklari, uzoq y ash ash - lik, hatto ahloq, xudojo'ylik ham nasldan-naslga o'tadi. G al­ ton odam rivojlanishida irsiyatning roli m uhim ligini isbotlab, fanga egizaklar usulini jo riy etgan. Olim, tabiiy tan lan ish haqidagi C harlz D arvin t a ’lim otini odam zodga ta tb iq etish yo'li bilan jam iyatda is te ’dodli, qobiliyatli shaxslarni ko'pay- tirishni taklif etdi. Bu bilan odam genetikasida g 'ayriilm iy n azariya hisoblangan yevgenika oqim iga asos soldi. G alton yevgenika tushunchasi ostida «odam lar avlodini yaxshilash» t a ’limotini ilgari surdi. U yevgenikani uch bosqichda olib bori- shni tavsiya etdi.
Birinchi bosqichda odam irsiyati o'rganilib, h ar b ir odam
o'z irsiyati haqida to'liq m a’lum otga ega bo'lishi lozim.
Ikkinchi bosqichda odam irsiyati haqidagi m a’lum otlarga asoslanib insonlarning jism oniy va ru h iy faoliyatini yaxshi- lashga y o 'n altirilgan nikohlarni am aliyotga joriy etish inson nasliga ziyon keltiruvchi nikohlarga to'sqinlik qiluvchi qonun- larni yaratishni ko'zda tutish.
U chinchi bosqichda odam lar irsiyat haqida to 'liq m a ’lu ­ m otlarga ega bo'lganlaridan so'ng jam iyatda yaxshi avlodni vujudga keltiruvchi nikohlar o'z-o'zidan sodir bo'ladi, deydi. D astlab yevgenika oqimi barcha m am lakatlarda sh id d a t bilan rivojlanadi. Lekin 1930-40 yillarda yevgenika oqim ining