Respublikasi oliy

13- rasm. Yomg'ir chuvlchangining ichki tuzilishi: 1—og'iz, 2 — halqum, 3 — qorin qon tomiri, 4—jig’ildon, 5—oshqozon, 6 —ichak, 7 —yurak, 8 —orqa qon tomiri, 9 —qorin nerv zanjiri, 10 —tana bo'shlig'i, 11—halqum usti nerv tuguni, 12 —halqum osti nerv tuguni, 13 —qorin nerv tuguni.


Teri-muskul xaltasi. Chuvalchangning tanasi tashqi tomondan yupqa epiteliy teri bilan qoplangan. Terisining sirti shilimshiq modda bilan qoplangan. Shilimshiq modda chuvalchangning tuproqda harakatlanishini osonlashtiradi va tenga kislorod o'tishiga imkon beradi. Epiteliy ostida halqa va bo'ylama muskullar joylashgan. Ichki tomondan tana devorini bir qavat epiteliy hujayralari qoplab turadi. Shunday qilib, tashqi va ichki epiteliy, halqa va bo'ylama muskullar teri-muskul xaltasini hosil qiladi. Halqa muskullar chuvalchang tanasining cho'zilishiga, bo'ylama muskullar esa qisqarishiga yordam beradi. Halqa va bo'ylama muskullaming navbat bilan qisqarishi tufayli chuvalchang harakatlanadi.
Teri-muskul xaltasi suyuqlik bilan to'lgan tana bo'shlig'ini o'rab turadi. Bo'shliqda ichki organlar joylashgan. Halqali chuvalchanglar tana bo'shlig'i ko'ndalang to'siqlar yordamida alohida bo'lmalarga bo'lingan. Bu bo'lmalar soni tashqi tana halqalari soniga teng keladi.
Hazm qilish sistemasi tanasining oldingi uchidagi og'iz teshigidan boshlanadi. Og'iz muskulli halqumga, halqum esa qizilo'ngachga ochiladi. Halqum muskullari yordamida chuvalchang chirindili tuproqni


48


www.ziyouz.com kutubxonasi




yutadi. Qizilo'ngachning keyingi gismi kengayib, jig'ildonga aylanadi. Jig'ildondagi bezlarning suyuqligi chirindi oziq tarkibidagi gumus kislotani neytrallaydi. Jig'ildondan keyin oshqozon joylashgan. Oshqozon devoridagi muskullar yordamida oziq eziladi. Oziq ichakda hazm shirasi ta’sirida hazm bo'ladi. Ichakning devori orqa tomondan ichak bo'shlig'iga chuqur botib kirib, tiflozolni hosil qiladi. Tiflozol ichakning ichki hazm qilish yuzasini kengaytiradi. Ichakda hazm bo'lgan oziq qonga so'riladi. Oziqning hazm bo'lmagan qismi tuproq bilan birga orqa chiqaruv teshigidan chiqarib yuboriladi.