Respublikasi oliy

17-rasm. Butli o’rgimchak: A-ichki tuzilishi. B-xelisera va pedipalpalar:
1 — xelisera va uning ichidagi zahar bezlari, 2 —so’ruvchi oshqozon, 3 —ichakning ko'r o'simtalari, 4 — yurak, 5— tuxumdon, 6—tuxum yo'li, 7 —o'rgimchak bezlari, 8— o'pka, 9—jigar, 10 —yurak teshigi, 11 — malpigiy naychalar, 12 —xelisera timog'i,13— xeliseraning asosiy bo'g'imi, 14 —pedipalpa, 15—pedipalpa asosiy bo'g'imidagi jag' bo'lagi, 16 —pastki lab. D —Butli o'rgimchakning tashqi tuzilishi: 1 — boshko'krak, 2 — xeliseralar, 3 —pedipalpalari, 4—yurish oyoqlari, 5 —qorin bo'limi.


67


www.ziyouz.com kutubxonasi




To'mi urg'ochi o'rgimchaklar to'qiydi. Buning uchun u dastlab bir joydan nursimon ravishda chiqadigan yo'g'on ipiar tortadi; keyin ulaming har birini ingichka ip bilan halqa shaklida aylantirib o'rab chiqadi. Butli o'rgimchakning to'ri butalar, daraxt shoxlari orasida ko'p uchraydi. To'ming shakli yer yuzasiga nisbatan tik joylashgan g'ildirakka o'xshaydi. O'rgimchak to'rning bir chetida o'ljasini poylab turadi. O'lja to'rga tushganida maxsus signal iplari bu to'g'rida xabar beradi. Buni sezgan o'rgimchak o'ljasiga tashlanadi va uniip bilan o'rab oladi. Keyin o'ljasining tanasiga o'tkir xeliseralarini sanchib, u orqali so'lagini yuboradi, uning tarkibidagi zahar hasharotni nobud qiladi va ichki organlarini eritib, suyuq holga keltiradi. Bir necha muddat o'tgach o'rgimchak o'ljasining tanasini so'rib ola boshlaydi. Ko'p o'tmay o'ljadan po'st qoladi.
Nafas olishi. Butli o'rgimchak havo kislorodi bilan o'pka orqali nafas oladi. Qorin qismining ostida bir juft nafas teshiklari bor. Teshiklar maxsus qopqoqchalar bilan yopilgan. O'pkasi bir juft xaltachaga o'xshash bo'lib, unda bargsimon mayda o'simtalar bor. Bu o'simtalaming yupqa devori orqali gazlar almashinuvi sodir bo'ladi. O'pkalardan tashqari, qorin qismidagi havo tashuvchi tarmoqlangan naychalar, ya'ni traxeyalar ham nafas olish organi vazifasini bajaradi. Bu naychalaming havo kiradigan teshikchalari (stigmalar) bo'ladi. Ular o'rgimchak qorin qismining ostki tomoniga yaqin joylashgan.