Республикаси олий ва

3.2-расм. Электромагнитли реленинг тузилиш схемаси 
3.2-расмда келтирилган электромагнитли реле чулғамидаги (3) кучланиш 
таъсирида ҳосил бўлган магнит майдони ҳаракатланувчи якорни (1) қўзғалмас 

---

- 36 - 
ўзакка (2) тортади. Якорнинг ҳаракати натижасида контактлар (5) уланади. 
Кучланиш ажратилса пружина (4) таъсирида контактлар эски ҳолатига қайтади. 
Қолдиқ магнит оқими таъсирида якорни тез ажратиш мақсадида ўзакка номаг-
нитли материалдан ясалган штифт қотирилади. Релеларнинг тўғри ва пухта 
иши уларнинг тортиш ва механик тавсифномаларининг ўзаро мосланганлигига 
боғлиқ. 
Бўлим бўйича саволлар
1.
Релелар автоматика тизимларида қандай вазифани бажаради?
2.
Релеларнинг таркиби иш принципи ҳақида тушунча беринг?
3.
Релеларнинг қандай турлари мавжуд?
4.
Релеларнинг қандай асосий кўрсаткичлари мавжуд? 
5.
Релеларнинг қандай эксплуатацион кўрсаткичларини биласиз?
6.
Электромагнитли релеларнинг тузилиши ва иш принципи қандай? 
4-боб.
Мантиқий элементлар 
Халқ хўжалигининг ҳамма тармоқларида меҳнат унумдорлиги билан мос 
равишда автоматлаштириш даражасининг ўсиши электр қурилмалари схемала-
рининг мураккаблашувига олиб келади. Бу схемалардаги асосий бошқарувчи 
қурилма реле ҳисобланади. У коидага биноан, электр сигналларининг кўпайи-
ши, кучайиши ва блоклаш учун хизмат қилади. Релелар ишининг ишончлиги 
эса юқори эмас. Реленинг қўзгалувчан элементлари ейилади, тебранишдан
винтли бирикмаларнинг механик мустаҳкамлиги бузилади, контактлар куяди ва 
ҳоказо. Шунингдек , ташқи омиллар, яъни ҳароратнинг кўтарилиши, чанг, 
агрессив муҳит таъсири металл нарсаларнинг оксидланишига, электр уланиш-
нинг бузилишига олиб келади ва у ишлаётганда шовқин ва тебранишлар тарқа-
тади. Улар катта ҳажмга ва инерционликка эга. Замонавий электроникада реле 
қурилмалари ўрнига уларнинг вазифасини тўла бажара оладиган контактсиз 
элементлар қўлланилмокда. Мантиқ алгебраси фикрлар орасидаги турли ман-
тиқий боғланишларни ўрганади ва фақат иккита қиймат ҳақиқий “ I ” ва сохта “ 
0 ” билан иш кўради. Мантиқ алгебрасида учта асосий мантиқий функция бор: 

---

- 37 - 
мантиқий кўпайтирув, яъни конъюнкция “ВА”, мантиқий қўшув, яъни дизъюнк-
ция “ЁКИ”, мантиқий инкор “ЙУК” /2,7 /.