Respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot

Q
...
...
X
Y
 
80-rasm. Kirish va chiqishga ega tizimlarning umumiy ko’rinishi 
2.
 
Tizim  o’zidan  kichik  bo’lgan  tizimlarga  qismtizim  sifatida  bo’linishi 
mumkin. 
Masalan, mobil telefon aslida ekran, klaviatura, korpus, mikrafon, karnay 
va mikrosxemadan iborat. Ammo, telefon bu barcha elementlarning birlashuvidir va 
ushbu elementlar to’plamidan uni to’liq tushinish qiyin (81-rasm). 
 
81-rasm. Tizim va uning qismtizimlari 
3.
 
Tizim  boshqa  tizimlar,  ya’ni,  uning  muhiti  bilan  o’zaro  bog’langan 
bo’lishi  mumkin. 
  Masalan,  mobil  telefon  foydalanuvchi,  relef  (signalni  uzatish 
uchun),  reperator  (signal  bizilganda),  yer  va  boshqalar  bilan  bog’langan.  Ushbu 
tizimlarning barchasi uning atrof-muhitini tashkil qiladi va ishlab chiqishda hisobga 
olinadi. 

---

227 
 
S
 
82-rasm. Tizimning boshqa muhitlar bilan bog’liqligi 
4.
 
Tizim  butun  hayotiy  sikli  davomida  ko’rib  chiqilishi  kerak. 
Masalan, 
mobil  telefon  loyihalashtiriladi,  prototiplanadi,  sinovdan  o’tkaziladi,  tasdiqlanadi, 
ishlab chiqariladi, tarqatiladi, sotiladi, foydalaniladi, ta’mirlanadi va nihoyat qayta 
ishlanadi.  Ushbu  bosqichlarning  barchasi  muhim  hisoblanadi  (va  nafaqat 
foydalanish vaqtida emas). 
1
2
3
4
S(1)
S(2)
S(3)
S(4)
 
83-rasm. Tizimlarning umumiy hayotiy sikli 
5.
 
Tizim  boshqasiga  interfeys  orqali  ulanishi  mumkin.  Bu  esa  ulanish 
xususiyatlarini  modellashtiradi. 
Masalan,  qo’ng’iroq  qilganda  qulog’imiz  telefon 
bilan  bevosita  aloqada  bo’ladi  va  shuning  uchun,  ikki  tizim  (quloq  va  telefon) 
o’rtasida ulanish mavjud. Biroq, bu yerdagi yashirin interfeys  bu – havo. Havoning 
xususiyatlari  quloq  va  telefon  o’rtasidagi  aloqaga  ta’sir  qilishi  mumkin  (masalan, 
shovqin ko’p bo’lgan holda). 
Interfeys
 
84-rasm. Tizimni boshqa tizimga interfeys orqali bog’lanishi 
6.
 
Tizimni  turli  abstraksiya  darajalariga  ko’rib  chiqish  mumkin  va  bu 
faqat  tegishli  xususiyatlar  va  xatti-harakatlarni  hisobga  olishga  imkon  beradi. 
Masalan,  mobil  telefon  qurilmasini  qo’ng’iroq  qiluvchi  (va  boshqa  zamonaviy 
funksiyalar) qurilma, bir qancha material va elektron komponentlarning birgalikdagi 

---

228 
 
tuzilish  yoki  katta  hajmdagi  atomlarning  to’plami  deb  hisoblaysizmi?  Ushbu 
ko’rinishlarning  barchasi  haqiqat.  Biroq,  ular  har  xil  abstraksiya  darajasida  va 
ularning mosligi kontekstga bog’liq bo’ladi.