Республика Узбекистан

1.5. Янчилган махсулотни таснифлаш жараёни

Механик таснифлагичлар ярим доира шаклидаги каритадан ва унинг ичига ўрнатилган шнек (спирал)дан иборат. Шнек айланиши йирик заррачаларни юқорига суриб бориб таснифлагичдан чиқариб юборишга хизмат қилади.

бўтана

Расм. 2. Механик таснифлагични ишлаш схемаси:
1-таглик; 2- қумлар; 3- майда заррачалар қатлами; 4- слив

Механик таснифлагичлар 16-18⁰ киялик билан ўрнатилади. Тегирмондан чиқаётган бўтана таснифлагичнинг ўрта қисмига берилади. Спиралли таснифлагичда бўтанани баландлиги бўйича 4 та қатламга бўлиш мумкин:

1 қатлам – карита тагига чўкиб қолган зичлиги юқори бўлган заррачалар ва темир қириндилардан иборат бўлиб, зич жойлашган. Каритани механиқ емирилишдан сақлайди.
2 қатлам – чўкмага тушган йирик заррачалар қатлами бўлиб, спирал айланишидан узлуксиз юқорига караб ҳаракатда бўлади.
3 қатлам – муаллақ сузувчи қаттиқ заррачаларга бой, доимий ҳаракатдаги бўтана қатлами;
4 қатлам – таснифлагичнинг бўтанани чиқариш остонасига қараб юқорига ва горизонтал ҳаракатланувчи бўтана оқими қатлами.
Таснифлагични узунлиги бўйича учта минтақага (зонага) бўлиш мумкин:
I зона – бўтанани таснифлагичга бериш жойида бўлиб, бўтана шиддатли аралаштирилади, чуқурлиги унча катта эмас.
II зона – сливни чиқариш остонасига яқин жойлашган.горизонтал ва вертикал харакатланувчи оқим бўлиб, майда заррачаларни таснифлагичдан чиқариб ташлайди.
III зона – Ваннани бўтана билан тўлдирилган қисм асосини ташкил қилади. Бу зонада таснифлаш жараёни ўтади. Бўтана нисбатан секин ҳаракатланади.

1.5.1. Спиралли таснифлагичнинг конструкцияси ва ишлаш тамойиллари

Спиралли таснифлагичлар қия ярим цилиндр каритадан иборат бўлиб, металл рамага ўрнатилади. Каритага битта ёки иккита спирал қадалган ўқ жойлаштирилган. Спираллар кенглиги спирал диаметрини 0,1/0,4 гача бўлган пўлат ленталардан тайёрланади. Спиральни қадами унинг диаметрини ярмига тенг. Спиральни ташқи қисми (емирилишдан сақлаш учун) чўян ёки юқори мустахкамликка эга бўлган қотишмаларнинг пластинкаси билан қопланган. Спиральқадалган ўқ подшипника мустахкамланади. Пастки подшипник бўтана ичида ишлайди. Шунинг учун у зич ёпилган бўлиши керак. Ўқнинг юқоридаги подшипниги цапфа ёрдамида тиралган подшипника махкамланади. Ўқ спирал билан бирга секин айланади. Ўқни айлантирувчи (привод) каританинг юқори қисмига жойлаштирилган.

Таснифлагични спирали бўтанага тўлиқ чўктирилган бўлса майин слив, ярим чўктирилган бўлса йирик (0,2 мм) слив олиш учун ишлатилади.
Спиралли таснифлагичнинг технологик кўрсаткичларини аниқловчи омиллар қуйидагилардан иборат: спираль диаметри (карита кенглиги), карита узунлиги ва унинг қиялик бурчаги, слив остонасининг баландлиги, спирални айланиш тезлиги.
Каритани кенглиги (спираль диаметрива уларнинг сони) таснифлагични унумдорлигини аниқлайди.
Спирални узунлиги – йирик заррачаларни сувсизлантириш тезлигидан ва тегирмонни унумдорлигидан келиб чиқиб қабул қилинади. 20-25% намликка эга бўлган махсулот олиш учун каритани «яуритиш» яисмини узунлиги 1,5-1,8 м бўлиши керак.
Қиялик бурчаги – бўтана хажми, чўктириш юзаси қийматини қандай слив олиш ва қайта тегирмонга юбориладиган махсулотнинг намлигини инобатга олиб танланади.
Слив остонаси баландлиги – майин слив олиш учун остонаси баланд, йирик слив олиш учун паст бўлиши керак.
Спирални айланиш тезлиги – бўтанани аралаштириш тезлиги орқали майин ва йирик слив олиш учун мослаштирилади.
Бўтанани зичлиги – асосий омиллардан бири бўлиб, сливни майин ёки йириклигини мослаш учун хизмат қилади.
Умуман олганда спиралли таснифлагичларни самарадорлиги 35-65% атрофида бўлади.