Республика илмий-амалий масофавий онлайн конференцияси

Sheraliyeva Sevara Boysunovna Sirdaryo viloyati,
Guliston shahar 10-umumta’lim maktabi
biologiya fani o’qituvchisi

Biz bilamizki, insoniyat yuksak rivojlangan texnika va axborot texnologiyalari asriga qadam qo’ydi. Shunga ko‘ra murakkab tizimdagi texnika va texnologiyalar bilan muomala qilib, ko‘p miqdordagi axborotlar oqimidan o‘rinli foydalanishga mas’uliyat bilan yondashadigan, har tomonlama chuqur bilim va malakaga ega bo‘lgan kadrlar zarur. Lekin har tomonlama mustahkam bilimlar tizimiga ega bo‘lgan mutaxassislarni tayyorlash muhim pedagogik muammo bo‘lib qolmoqda. Mazkur muammoni hal etishda ta’limning usul va shakllarini integrallashtirish asosida o‘qitish muhim ahamiyat kasb etadi. Hozirgi vaqtda rivojlangan mamlakatlarning 70 foizi ta’lim tizimida integrativ dastur va darsliklardan foydalanmoqdalar. Shu jihatdan kelib chiqib, zamon talabiga ko‘ra, rivojlangan mamlakatlarnnng ish tajribalariga tayanib, ta’limning usul va shakllarini integrallashtirib o‘qitish muammosini hal etishni zarur deb hisobladik. Ushbu muammoni hal etish muhim iqtisodiy va pedagogik samaradorlikni ta’minlaydi. Muammoni ijobiy hal etishni o‘quvchilarni ortiqcha yuklamadan ozod etadi, olamni yaxlit holda anglashga, undagi voqea va hodisalar mohiyatini kompleks o‘rganishga, bir butun mukammal bilimlar tizimini tarkib toptirishga, barkamol shaxsning shakllanishiga imkon yaratadi. Shu bois hozirgi davrda o‘quv fanlarini integrallashuvini nazariy asoslari, integrallashga bo‘lgan yondashuv, ingegrallashgan dasturlar, itegrallashgan darsliklar modelini yaratishga oid masalalar o‘z yechimini kutayotgan eng dolzarb pedagogik muammo hisoblanadi. Shunga ko‘ra biz ilgari surmoqchi bo‘lgan masala, bilan shug‘ullanuvchi barcha mutaxassislarni integratsiyaning mohiyati, jamiyatda, fan va texnikada integratsiyaning o‘rni, ta’limda integratsiyalab o‘qitishning guruh va turlariga oid bilimlar bilan birga unda ta’lim shakllari, metodlari va texnologiyalarini integratsiyalash masalalari bilan qurollantirish iborat.

Rivojlanayotgan biologlar o'z ishlarining mumkin bo'lgan ijtimoiy oqibatlari va ijtimoiy kuchlar tomonidan o'zlarining intizomini shakllantirishi haqida bilib olishlari shart. Bugungi biologiya bo'yicha talabalar oldida har qanday odam guruhiga qaraganda ko'proq jismoniy va ijtimoiy kuchga ega bo'lishlari mumkin.
Biologiya birinchi sahifa yangilikdir, shuning uchun o'quvchilar sinfda o'rgangan narsalar va kundalik hayotda ko'rgan narsalar o'rtasidagi aloqalarni rivojlantirishga o'rgatishimiz muhimdir. Biologiya tadqiqotchilari sifatida, biz mahalliy va milliy qonun chiqaruvchilar bilan samarali muloqot qilishni talab qilayotganimiz sababli, fanni salbiy oqibatlarini tan olamiz. Ammo, biologiya o'qituvchilari sifatida, biz biologiyani ijtimoiy kontekstdan mahrum qilishni o'rgatishimiz mumkin, chunki o'quvchilar o'zlarini bu aloqalarni o'zlari yaratishi mumkin. Ammo o'qituvchilarning xatti-harakatlarini modelga moslashtiradi va ularning izidan boradilar. Agar biz ijtimoiy masalalarni biologiya o'quv dasturiga qo'shsak biologiya fanlari uchun ijtimoiy mas'uliyatni modellashtirishimiz va biz biologik savodxonlik zarurligini ko'rsatamiz.
Har doim kengayib borayotgan biologiya o'quv dasturi bilan ba'zi o'qituvchilar ijtimoiy muammolarni hal qilish uchun qanday joy topishi va bu jarayonda qanday biologik tarkibni chetlab o'tishini qiziqtirgan bo'lishi mumkin. Ko'pgina biologiya kurslarida an'anaviy ravishda ko'rib chiqiladigan mavzularga strategik joylashtirish orqali biz juda kam vaqt va mazmunni qurbon qilamiz va o’quvchilarga ijtimoiy kontekstni bir necha marta o'ylab ko'rishga ruxsat beramiz.
Biologik kontseptsiyalarni ijtimoiy ahamiyatga ega masalalarga kengaytirish orqali biz har bir kontsepsiya bir nechta kirish nuqtasiga ega bo'lgan va shuning uchun ko'p qiziqish nuqtalarini axborot olish uchun yo'llar sifatida xizmat qiladi.
Fan bilimlari islohoti bo'yicha so'nggi ma'ruzalar ushbu pedagogik yondashuvni qo'llab-quvvatlaydi, chunki talabalarni yigirma birinchi asrdagi muammolarning interdisipliner xususiyatiga moslashishga tayyorlaydi (Milliy tadqiqot kengashi (NRC), 2005). Integratsiyalashgan ta'lim "Yangi global asr hisoboti"ni o'rganish bo'yicha to'rtta asosiy ta'lim natijalaridan biri sanaladi. Amerika Qo'shma Shtatlarining kollej va universitetlari assotsiatsiyasi (AAC & U 2007) va "Karnegi" jamg'armasi tomonidan tashkillashtirilgan "Integratsion o'quv loyihasi" O'qitishni rivojlantirish, ushbu maqsadlarga erishish uchun amaliy resurslarni ta'minlaydi (AAC & U va Karnegi jamg'armasi, 2007). Intizomiy ta'limdan tortib, integratsiyalashgan bilimga o'tishning bu o'zgarishi ilm-fan sohasida olib borilgan izlanishlardan kelib chiqqan holda, o'quvchilarning avvalgi bilimlari yangi ma'lumotni qanday tashkil qilish va ularga bog'lanishiga ta'sir ko'rsatishi, shaxsiy va madaniy tajribalar chuqur ildiz otgan "sxema" ni yaratib berishiga dalolat beradi (Vygotskiy, 1978 y. o'ng burchak uchburchagi, Ausubel va boshqalar, 1978 ko'k o'ng burchak uchburchagi, Lattuca va boshqalar, 2004 ko'k o'ng burchakli uchburchak). Buni yodda tutgan holda, bu xususiyat avvalo biologiya va ijtimoiy masalalar o'rtasidagi muhim bog'liqlikni namoyish etadi va keyin biologiya tarixi biologiya o'quv dasturiga aloqador bo'lishi uchun qanday qo'llanilishi mumkinligini o'rganadi.
BIOLOGIYANI IJTIMOIY MASALALARGA BILAN BOG'LANISHI
Biologiya odamlariga qaratilgan hikoyalar o’quvchilarga biologik tadqiqotlar insoniy harakat ekanligini va har qanday boshqa kabi siyosat, ijtimoiy me'yorlar yoki vaqt paradigmalaridan ajratilmaganligini eslatib turadi. Keyingi o'roqsimon hujayrali anemiya, lak operon orqali genlarni tartibga solish va energetika kabi taniqli biologik mavzular ularning ijtimoiy kontekstlarida qanday namoyon bo'lishi mumkinligini ko'rsatmoqda. Ushbu misollarni keng ko'lamli sa'y-harakatlar va jadvallarni ushbu integratsiya jarayonida o'qituvchilarga yordam berish uchun resurslar ro'yxati jadvalining sarlavhasi ko'rsatiladi.
O'roqchali hujayrali anemiya (SCA) har xil murakkab biologik kontseptsiyalarni (genetika, evolyutsiya, biokimyo, fiziologiya) namoyon qilish uchun ishlatilgan bo'lsa-da, bu mavzuni keng ijtimoiy mazmunda joylashtiradi. Rivojlanish genini tartibga solish, genotip-fenotip munosabatlar, proteinlar polimerizatsiyasi, kooperativ bog'lash va muvozanatlangan polimorfizmlar, ular evolyutsiya bilan bog'liq bo'lganidek, barchasi SCA yordamida misol qilib keltirish mumkin. Lekin ijtimoiy kontekstsiz o'quvchilar sinfni allel chastotasi va taqsimotiga oid noto'g'ri tushunchalar bilan tark etishi mumkin va bu tushunchalar haqiqiy dunyoda juda kam ahamiyatga ega deb hisoblaydilar. SCA uchun molekulyar diagnostikaning rivojlanishi va undan keyingi biologik tushunchalami o'rgatadigan vosita sifatida Qo'shma Shtatlardagi genetik tekshiruv dasturlarida qo'llanishi mumkin bo'lgan ijtimoiy tarixdan foydalanishimiz mumkin. Shunday qilib, biz ushbu turli xil biologik kontseptsiyalar o'rtasidagi aloqani kuchaytiramiz va ijtimoiy kontekstdan olingan biologiyani keng ijtimoiy adolatsizlikka olib kelishi mumkinligini namoyish etamiz.
Biologiya o'qituvchilari SCA genetik test dasturlaridan biologik printsiplarni va kontseptsiyalarni mazmun darajasiga moslashtirish uchun qanday foydalanishi mumkinligini tushunish uchun avval ushbu dasturlarni o'rab turgan ijtimoiy masalalarga e'tibor qaratishimiz kerak. SCA genetik tekshiruvi to'g'risidagi qonun hujjatlari majburiy davlat qonunlaridan boshlab, ixtiyoriy milliy dasturga, davlat ish beruvchilarining norasmiy roziligisiz ishchilarning genetik tekshiruvlariga so'nggi 40 yil davomida o'tib ketgan (Bowman, 1977 ko'k o'ng burchakli uchburchak, Markel, 1997 ko'k o'ng- uchburchakni ko'rsatuvchi). Bu holatlarda o'rdak hujayrali allele bu irqiy aniqlangan guruh bilan chegaralanmagan (Markel, 1997 ko'k o'ng uchburchak uchburchak). Ushbu noto'g'ri tushunchani prezident Niksonning 1972 yilgi bayonotida, "Milliy tog'li hujayralarni nazorat qilish to'g'risida" qonuni, "Blacks va boshqa hech kimga ziyon keltirmaydigan" kasallikni bartaraf qilish uchun zarur deb hisoblaganida (Nixon, 1972 ko'k o'ng uchburchak uchburchagi, PL 92 -294). Qora Panter partiyasi SCA Nazorat Aktini to'liq qo'llab-quvvatlasa-da, bu ularning jamiyatlarida sog'lomroq sog'lom turmush tarzini targ'ib qilishiga ishongan bo'lsa-da, qonun Amerika Qo'shma Shtatlaridagi afro-amerikaliklarga qarshi ommaviy kamsitishlarga olib keldi, ularning aksariyati sog'liqni saqlash va hayotni sug'urtalashni yo'qotgan, davlat maktablariga kirish , va ishlar (Culliton, 1972 ko'k o'ng burchakli uchburchak, Bowman, 1977 ko'k o'ng burchakli uchburchak). Ushbu skrining dasturi, genetik testning eng yaxshi tarixiy misollaridan biri bo'lib, noto'g'ri yo'l tutdi va bugungi kunda afro-amerikaliklarni ta'qib qilishda davom etmoqda, chunki Nyu-York shtati nikohni qo'llash bo'yicha litsenziya arizasida (13aa) saqlanmoqda va genetik tekshiruvlar (Bowman, 2000 ko'k o'ng burchakli uchburchak, Carroll va Coleman, 2001 ko'k o'ng burchakli uchburchak, Louisana State University, 1998; Norman-Bloodshaw Lawrence Berkeley Labs, 135 F3d 1260, 9th Circuit, 1998 ko'k o'ngga ishora uchburchak).
Olimlar uchun ajablanadigan narsa shundaki, SCA uchun birinchi molekulyar testni yaratishda ishtirok etgan kashshoflardan biri bo'lgan Nobel mukofoti sovrindori Linus Pauling diskriminatsiyaviy dasturlarga olib keladigan skrining dasturlarining himoyachisi edi. Ko'p olimlar, Paulingni insoniyatning azoblanishiga olib kelishi mumkin bo'lganligi sababli, yadroviy energetika tadqiqotlarini qattiq tanqid qiluvchisi sifatida eslashadi. SCA skriningi va oilani rejalashtirish masalasida Pauling bu erda ham inson qiynoqlarining oldini olish mumkinligiga ishondi, bu quyidagi taklif bilan ko'rsatildi:
Har bir yigitning peshonasiga tatuirovka kerak, bu bir xil dozada jiddiy nuqsonli geni bir-birlariga oshiqib tushmaslik uchun ikki yoshni o'rdak hujayrasi genini egallashni ko'rsatuvchi belgidir.
- Linus Pauling (Markel, 1997 ko'k o'ng uchburchak uchburchak)
Pavlusning ta'lim berishdagi o'rnini qo'shish uchun bir nechta sabablar mavjud. Ushbu tarixni tan olish orqali biz biologik kashfiyotlar va ularning qo'llanilishi vaqtning ijtimoiy noto'g'ri qarashlari bilan qanday shakllantirilishi mumkinligini ko'rib chiqamiz (1-jadval, SCA). Shuningdek, Pavlusning olim sifatida obro'-e'tibori va shuning uchun hokimiyat vakili boshqalarni ijtimoiy adolatsizlikka olib kelgan siyosatni qo'llab-quvvatlash uchun qanday qo'llanilganini tasvirlaymiz. Talabalarga "Pauling" ning taklifini tahlil qilishni so'rab, ularni jamoatchilik ichida muloqot qilish va ularning holatini aniqlashda qanday rol o'ynashlarini ko'rib chiqishga chaqiramiz. Bu, ayniqsa, SCA ishi uchun juda muhimdir, chunki sog'liqni saqlash tizimining ko'plab xodimlari SCA diagnostikasi ortida molekulyar biologiyani noto'g'ri tushunishdan xabardor emaslar, bu esa kasallik holatini noto'g'ri talqin qilishga olib keldi. Bu chalkashlik, qisman, gemoglobulin eruvchanlik assaylari orqali sitogen tekshiruvdan molekulyar skriningga o'tishga bog'liq. Shifokorlar molekulyar va organizm darajasida fenotiplarni ko'rishga odatlanmagani uchun nomenklatura muammoli holga aylandi. Hukumat, tibbiyot hamjamiyati va keng jamoatchilik, o'roqsimon hujayra kasalligi bilan o'roqsimon hujayra kasalligining tashuvchisi maqomini (Markel, 1997 ko'k o'ng burchak uchburchagi) bilan bog'ladi.

GLOBAL ILMIY JARAYONDA INTEGRATSION TA’LIMNI RIVOJLANTIRISH USULLARI