Research and publications

Foydalanilgan adabiyotlar. 
1. Abdurahmonov X., Mahmudov N. So‘z estetikasi. −T.: Fan, 1981. −43b.

---

17 
2. Abdusaidov A. Matbuot tilida okkazional frazeologizmlar // O‘zbek tili va 
adabiyoti. − 2003. −ғ4. −B.84-86.
3.A‘zamov A.,Xaqqulov I. Mas‘ul so‘z. Badiiy so‘z shukuhi. −T.: Fan,1987.− 63 b.
4. Ahmedov A. Badiiy asar tilini o‘rganish haqida // O‘zbek tili va adabiyoti. 1989.− 
ғ 9. −B 5. Toshaliyeva S., O‘zbek tilida okkazionalizmlar.- T.: Fan, 1998. 

---

18 
MAKTAB O'QITUVCHILARNING AXBOROT MADANIYATINI 
TAKOMILLASHTISH 
Toshkent viloyati Yangiyo„l tumani 2-umumiy o„rta ta'lim maktabi o„quvchisi 
Xamitova Xurshidaxon Kelsinboyevna 
Annotatsiya.
Ushbu maqolada o'qituvchining ta'lim sohasidagi axborot oqimining 
o'ziga xos xususiyatlarini bilishi, axborot olishni mustaqil ravishda amalga oshirishi, 
turli manbalardan axborot olish, uni ochiq shaklda taqdim etish va pedagogik 
jarayonda samarali foydalanish uchun axborot madaniyatiga ega bo'lishi kerakligi 
haqida so`z boradi. 
Kalit so`zlar:
axborot, madaniyat, kommunikatsiya, axborot texnologiyalari, 
motivatsiya. 
Axborot kommunikatsiya tеxnologiyalarining jadal rivojlanishi vaqt va masofani 
qisqartirib, jahon sivilizatsiyasi bilimlariga kеng yo‗l ochib bеrmoqda. Bir vaqtlar fan, 
madaniyat, ta‘lim va biznеs sohasi uchun ma‘lum hududdagi kutubxonalardagi 
rеsurslardan foydalanilgan bo‗lsa, bugungi kunda ular foydalanishi mumkin bo‗lgan 
rеsurslar hajmiga intеrnеt tarmog‗idagi barcha rеsurslarni ham kiritish mumkin 
bo‗ladi. Jamiyatda paydo bo‗layotgan axborot maydoning jadal kengayib borishi 
axborot xurujlarini vujudga kеltirmoqda. Bu rеsurslardagi ma‘lumotlarning barchasi 
ham ishonchli, aniq faktlarga asoslangan, jamiyat rivoji uchun xizmat qiladigan 
axborotlar deb bo`lmaydi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi «O‘zbekiston 
Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida»gi 
PF–4947-sonli Farmoni, O`zbekiston Respublika Vazirlar Mahkamasining 2014 yil 15 
avgustdagi «Xalq ta‘limi xodimlarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish 
tizimini yanada takomillashtirish to‘g‘risida»gi 234-sonli qarorlari hamda mazkur 
sohaga tegishli boshqa me‘yoriy-huquqiy hujjatlarda belgilangan vazifalarni amalga 
oshirishda mamlakatimizda ta‘lim tizimi kadrlari salohiyatini tubdan yaxshilash, 
malaka oshirish tizimini tashkil etish va rivojlantirishda axborot kommunikatsiya 
texnologiyalaridan keng foydalanishga alohida e‘tibor qaratib kelinmoqda. 

---

19 
Bugungi kunda axborot jamiyatining darajasi davlatning rivojlanish darajasini 
baholashning asosiy mezonlaridan biri hisoblanadi, uning iqtisodiy va siyosiy 
salohiyatining eng muhim omili. Jamiyatni axborotlashtirishning ustuvor 
yo'nalishlaridan biri insoniyatning axborot madaniyatini shakllantirishdir. 
XXI asrning boshlanishi O`zbekiston Respublikasi uchun axborot aylanish oqimining 
o'sishi, axborot texnologiyalari va kompyuter texnikasi jadal rivojlanayotgan axborot 
jamiyatiga o'tish davri. Bunday sharoitlarda ta'lim berayotgan o`qituvchi axborot 
xurujlaridan boxabar bo`lgan holda zarur bilimlarni olish qobiliyatiga ega bo'lishi 
kerak. 
Jamiyatimiz uchun malakali kadrlar tayyorlash tizimida o'qituvchilarning o'zgaruvchan 
ijtimoiy va kasbiy ta'lim sharoitlariga moslashishda muhim vazifani bajara oladigan va 
shuningdek har bir o'qituvchining hayot davomida umrbod ta'lim olaishi va o'z-o'zini 
tarbiyalashga bo'lgan ehtiyoji va tayyorligini ta'minlash muhimdir.
O'qituvchi uning ta'lim sohasidagi axborot oqimining o'ziga xos xususiyatlarini bilishi, 
axborot olishni mustaqil ravishda amalga oshirishi, turli manbalardan axborot olish, 
uni ochiq shaklda taqdim etish va pedagogik jarayonda samarali foydalanish 
imkoniyatiga ega bo'lishi kerak. Buning uchun o'qituvchi nafaqat maxsus axborot 
bilimlari va ko'nikmalarga ega bo'lishi kerak, balki maxsus madaniyat - ya'ni axborot 
madaniyatini shakllantirishni ham tashkil etishi kerak. 
Ammo, shaxsning axborot madaniyatini shakllantirish va shakllantirish bo'yicha ilmiy-
pedagogik adabiyotlarni tahlil qilish mavjud imkoniyatlar imkoniyati o'quv jarayonida 
qo'llanilmayotganligini ko'rsatadi. Buning sabablaridan biri o'qituvchilarning axborot 
madaniyatining pastligi, o`quvchilarni o'qitishda axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalari imkoniyatlarini tushunishning etishmasligi. 
Bu esa, mavjud bo'lgan ziddiyatni hisobga olgan holda tanlangan muammoni chuqur 
o'rganishni talab qiladi. 
―Axborot madaniyati‖ tushunchasi ikkita fundamеntal tushunchaga borib taqaladi: 
Bular axborot va madaniyat tushunchalariga asoslanadi. Bundan kеlib chiqadiki, bu 
tushunchani talqin qilishning ―madaniyat‖ va ―axborot‖ yondashuvlariga ajratib 
qarashlar mavjud. Madaniyat yondashuvi doirasida axborot madaniyatini 

---

20 
axborotlashgan jamiyatda insonning yashash faoliyati usuli sifatida, insoniyat 
madaniyati shakllanishi jarayonining tashkil etuvchisi sifatida qaraladi. Axborot 
yondashuvi doirasida esa unga axborot talabini qondirishga qaratilgan barcha axborot 
faoliyati bilimlari majmuasi sifatida qaraladi. 
Axborot madaniyatini shakllantirishda quyidagi pedagogik shartlarni amalga oshirish
maqsadga muvofiq hisoblanadi: 
- malakali kadrlar tayyorlash tizimida axborot madaniyatini shakllantirish modelini 
ishlab chiqish va amalga oshirish; 
- ilg'or pedagogik tizimda o'quv muhitini yaratish; 
- malakali o'qitishning mazmuni va vositasi, jarayon davomida o'zlarining axborot 
faoliyatini tahlil qilish va baholashda konstruktiv tajribaga ega bo'lgan o'qituvchilarga 
qaratilgan, axborot madaniyatini zamonaviy darajada rivojlantirishga mos keladigan 
ilg'or treninglar tashkil etish. 
Quyidagi o`qituvchilarni axborot madaniaytini shakllantirish bo`yicha taklif qilingan 
gipoteza quyidagi vazifalarni hal qilishni talab qiladi: 
1. O'qituvchining axborot madaniyatini nazariya va amaliyotda shakllantirish 
muammolari holatini aniqlash. 
2. Ilg'or ta'lim tizimida o'qituvchining axborot madaniyatini shakllantirish modelini 
ishlab chiqish. 
3. O'qituvchilarning axborot madaniyatini rivojlangan ta'lim tizimida shakllantirish 
bo'yicha ko'rsatmalar ishlab chiqish. 
"O'qituvchining axborot madaniyati" tushunchasining mohiyati: 
Insonning umumiy madaniyatining tarkibiy qismlaridan biri deb bilamiz, bu insonning 
ijtimoiy tabiati bilan bog'liq va uning turli xil ijodiy qobiliyatlari mahsulotidir.
Shu bilan birga, o'qituvchining axborot madaniyati o'qituvchining pedagogik 
faoliyatining o'ziga xos xususiyatlarini aks ettiradi; an'anaviy va yangi axborot 
texnologiyalaridan foydalangan holda professional axborotga ehtiyojni maqbul 

---

21 
darajada qondirish uchun mustaqil faoliyatni ta'minlaydigan bilimlar va ko'nikmalar 
tizimi, shuningdek, o'quv jarayonini tashkil etish; 
O'qituvchining axborot madaniyatini shakllantirishga ta'sir ko'rsatadigan omillar: 
• jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish shartlariga bog'liq bo'lgan ijtimoiy omillar; 
• o'qituvchilar malakasini oshirish jarayonini tashkil etishga qarab tashkiliy-pedagogik 
omillar; 
• axborot madaniyatini shakllantirishda o'qituvchilarni malakasini oshirishda 
manfaatlarini, g'oyalarini, ehtiyojlarini aniqlash; 
Axborot madaniyatini shakllantirish uchun o'qituvchilar malakasini oshirishning 
dasturiy-uslubiy vositalari, quyidagi mezonlar asosida ishlab chiqilishi maqdasga 
muvofiq hisoblanadi. 
• motivatsion (axborotga qiziqish bildirishi, uning sifatini oshirish uchun ehtiyoj, istak, 
va boshqalar); 
• kognitiv ( "axborot madaniyati" tushunchasi mohiyatini bilish, jamiyatni 
axborotlashtirish oqibatlarini tushunish, uni umumiy ta'lim uchun ahamiyati va
boshqalarni tushunish); 
• faoliyat (axborot-qidiruv tizimlari, shu jumladan Internetda axborot izlash tizimlarida 
ma'lumot olish qobiliyati va ko'nikmalarini rivojlantirish); 
• refleksiv (o'z axborot madaniyatini shakllantirishga ijobiy munosabatda bo'lish, 
axborot madaniyatini egallashda qiyinchiliklarni bartaraf etish, qarama-qarshiliklarni 
bartaraf etishda xatti-harakatlarni tanlash, tanlangan harakat yo'nalishini amalga 
oshirish uchun zarur bo'lgan darajada qobiliyat va ko'nikmalar darajasini bilish va 
hokazo; 
Malaka oshirish tizimida o'qituvchining axborot madaniyatini shakllantirishning 
pedagogik shartlari: 
• malakali kadrlarni tayyorlash, jumladan, axborot infratuzilmasi va kompyuter bazasi, 
ilmiy va ma'rifiy qo'llab-quvvatlash, o'qituvchilarning axborot faoliyatini 

---

22 
faollashtirish, malakasini oshirishning shakllari, usullari va vositalarini optimal tarzda 
birlashtiradigan o'quv muhitini yaratish; 
• o'qituvchining axborot madaniyatini shakllantirish texnologiyasini joriy qilish; 
• motivatsiya, bilim, faoliyat, refleksiv mezonlarga muvofiq o'qituvchining axborot 
madaniyatini monitoring qilishdan foydalanish.
Shuni takidlab o`tish lozimki o`qituvchilarning axborot olish madaniyatini 
shakllantirish bilan birga biz XXI- asr axborot texnologiyalari asrining global 
muammolardan biri axborot olamidagi xurujlarning umumiy o`rta ta‘lim maktabi, 
kasb-hunar kollejlari, akademik litseylar va oily o`quv yurtlarida talim olayotgan 
o`quvchi va talabalarning axborot olish madaniyatini shakllantirishga hizmat qiladi.