Research and publications

MUOMALA MADANIYATINING ASOSIY TUSHUNCHALARI VA
TUZILISHI. 
Shodiyeva Surayyo Qudratovna 
Navoiy viloyati Navbahor tumani 21-sonli matematika fanini chuqurlashtirib o'qitishga 
ixtisoslashtirilgan davlat umumta'lim maktabi
boshlang'ich ta'lim o'qituvchi 
Annotatsiya. Muomala shaxslararo munosabatning shunday ko‗rinishiki, uning 
yordamida odamlar bir-birlari bilan axloqiy, estetik, madaniy, siyosiy va ruhiy jihatdan 
aloqaga kirishadilar, ta ‘sir o‗tkazadilar va ta ‘sirlanadilar. Shu boisdan muomala 
ijtimoiy kategoriya sifatida turm ushning barcha sohalarida qo‘llanish mohiyatiga 
ko‗ra bevosita yoki bilvosita ishtirok etadi. 
Kalit so‘zlar. Verbal muloqot, Perseptiv, Interaktiv, Kommunikativ, E.G‗oziyev, 
E‘tiqod, Erix Fromm, subyekt, aloqa-kommunikatsiya, shaxslararo munosabat. 
Dastlab «muomala» va «aloqa-kommunikatsiya» tushunchalarining o‗xshash 
tomonlarini aniqlab olish lozim. Aloqakommunikatsiya - yalpi aloqaning bir turi 
bo‘lib, yo‘naltirilgan aloqa deb yuritiladi. U mohiyatan ma‘lum bir hodisa haqidagi 
ma‘lumotni boshqalarga uzatadi. Masalan, ommaviy axborot vositalarida ko‗rsatuv 
uchun yo‗naltirilgan ma‘lumotlarda muomala aloqakommunikatsiya vositasi vazifasini 
bajaradi. Boshqacha qilib aytganda, bunday holatda muomala, eng avvalo, subyekt-
obekt munosabati sifatida namoyon bo‗ladi. Muomala jarayoni ikki taraflama 
xarakterga ega: u o‗z mohiyatiga ko‗ra axborot yoki ma‘lumotlarni shunchaki uzatish 
va qabul qilishga qaraganda keng qamrovli bo‗lib, ikki yoki undan ortiq insonlarning 
o‗zaro ta‘sirining murakkab tizimi hisoblanadi. Shunga ko‗ra muomala aktiv bir 
insonning boshqa inson(lar) bilan muomalaga kirishib, unda o‗zinikiga o‗xshash 
xususiyatlarni topa olishi, ularga munosib javob qaytarishi, ular bilan o‗zaro 
muloqotda optimal darajaga erishsagina o‗zining muomala jarayonidagi munosib 
o‗rniga ega bo‗ladi. Bunday holatda muomala, eng avvalo, subyekt-subyektga 

---

388 
munosabati tarzida ko‗zga tashlanadi. Lekin shuni ta‘kidlash lozimki, ko‗pgina ilmiy-
ommabop adabiyotlarda mualliflar «muomala» va «kommunikatsiya» tushunchalarini 
sinonim tarzida ishlatadilar. Aytish mumkinki, muomala jarayon sifatida tugal natijani 
obektiv ehtiyojlar, aniq manfaatlar, maqsadlar, tuzilmalar, vositalar, muomala 
texnikasi nuqtai nazaridan ko‗rib chiqadi. U paydo bo‗lgandan boshlab ilmiy 
tavsiflanadigan qator daraja va bosqichlardan o‗tib kelgan. Eng Yangi davr ruhiy tahlil 
yo‗nalishining namoyandalaridan Erix Fromm 5 ta muhim fundamental ehtiyojni 
ko‗rsatadi: 1. «Insoniy aloqalar»dagi ehtiyoj - «biz» tuyg‗usidagi ehtiyoj. 2. « O‗z-
o‗zini tasdiqlash», o‗zining manfaati uchun ahamiyatli bo‗lgan ehtiyoj. 3. Ko‗ngil 
bog‗lash, iliq munosabatlar va muhabbat ehtiyoji. 4. « O‗z-o‗zini anglash» ehtiyoji. 5. 
E‘tiqod obekti (biror-bir ilohiy mavjudot, ilohiy kishi, ilohiy narsalarga)ga ehtiyoj. 
Shuningdek, muomala hamkorlik faoliyatining muhim omili ekanini alohida ta‘kidlash 
lozim. Muomalaning ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, huquqiy sohalardagi hamkorligi 
ikkala tomonning manfaatiga asoslanadi. Shunday bo‗lgan taqdirdagina, muloqot 
samarali yakunlanishi mumkin. Bu borada mamlakat Prezidentlarining davlatlararo har 
tomonlama shartnomani imzolash uchun olib boradigan muloqotlari yuqoridagi 
fikrlarga misol bo‗ladi. M a‘lumki, davlat rahbarlarining xorijiy davlatlarga tashrifi 
mas‘uliyatli hamda o‗ta qizg‗in tarzda amalga oshiriladi. Psixolog olim E.G‗oziyev 
muomala tuzilmasi to‗g‗risidagi tadqiqotlarida muomalaning quyidagilardan tarkib 
topganligini ko‗rsatadi: 1. Kommunikativ (bir tomonlama) axborot uzatish. 2. 
Interaktiv (ikki tomonlama o‗zaro ta ‘sir). 3. Perseptiv (o‗zaro bir-birini idrok qilish). 
Jumladan, muomalaning birinchi tomonida - tilga va uning amaliy ifodasi bo‗lmish 
nutq faoliyatiga bevosita murojaat qiladilar. Muomalaning ikkinchi tomoni - 
muloqotga kirishuvchilarning o‗zaro ta‘siri, ularning nutq faoliyatida nafaqat so‗z 
orqali fikr almashinuvi, balki xatti-harakati va xulq-atvori bilan o ‗zaro ta ‘sir 
o‗tkazish, ta‘sirlanishdan iborat. Muomalaning uchinchi tomonida - muloqotga 
kirishuvchilar o‗zaro bir-birlarini idrok qilish jarayoni namoyon bo‗ladi, insonni inson 
tomonidan idrok qilish yuzaga keladi1. Shuni alohida qayd etib o‗tish zarurki, muloqot 
jarayonining stixiyali va anglanmaganlik davrida natija ikkiyoqlama bo‗lishi mumkin: 
muloqot yakun topishi (Masalan, «Bizning aloqalarimiz va munosabatimiz tasodif 
natijasida bog‗langan edi. Yana shunday tasodif bilan munosabatimiz tez ajraladi‖) 
yohud ichki ta‘sir natijasida yuzaga kelgan muloqot jarayonida uning keyingi 
bosqichlarda ham davom etishi mumkin. Agar muloqot barqaror bo‗lsa, u holda 
hamkorlarda aniq maqsadlar paydo bo‗ladi: turli axborotlami uzatish; bilim va tajriba 

---

389 
almashish; bir-birlarini tushunishga erishish; harakatlar birligiga erishish kuzatiladi. 
Interaktiv - (o‗zaro ta‘sir) muloqot odamlar o‗zaro ta‘sirlanishi jaryonida nafaqat 
axborot almashinuvini, balki harakatlar almashinuvini yo‘lga qo‗yish, umumiy 
faoliyatni rejalashtirish ham muhim sanaladi. Muloqot sharoitida anglanadigan 
jarayonlarni faollashtirishda qarama-qarshi fikrlar va qarshiliklarga duch kelish 
natijasida paydo bo‗ladigan muammoli holatlar muhim sharoit bo‗lib hisoblanadi. 
Qo‗shimcha axborot va ma‘lumotlarga ehtiyoj kuchayib boradigan ko‗p tomonlama 
uyg‗unlik yuzaga keladi. Bu qo‗shimcha faoliyat qatnashchilarining o‗zaro ta‘siri 
tezligini oshishiga olib keladi. Perseptivlik - (qabul qilish) muloqot jarayoni 
qatnashchilari o ‗rtasida bir-birlarini tushunish va bir-birlariga tushuntira olish 
g‗oyatda muhim . Bir-birlarini tushunishning o‗zi turlicha talqin etilishi mumkin: 
hamkorning xohishi, maqsadini tushunish va ularni motivlarini to‗g‗ri yo‗naltira bilish. 
Muloqot odamlar o‗rtasidagi o‗zaro ta‘sir va o‗zaro tushunishning murakkab ijtimoiy-
psixologik jarayoni sifatida turli xil vositalar yordamida amalga oshiriladi. Jumladan, 
verbal muloqot (belgili tizimlardan nutqda foydalanish) va noverbal muloqot (turli xil 
nutqiy belgili tizim lardan foydalanish)ni farqlash qabul qilingan. Verbal muloqot - bu 
tabiiy tovush nutqidir. Nutq muloqotning eng universal vositasi hisoblanadi. U, ayni 
paytda ham, axborot m anbai sifatida hamda suhbatdoshga ta ‘sir etish vositasi sifatida 
ham yuzaga keladi. Aytish mumkinki, nutqiy muloqot o ‗ziga xos san‘atdir. 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI. 
1. 
Ahmadjon Bobomurod. Kamolot sari. Т.: Cho‗lpon, 2000. 
2. 
Bekmirzoyev Norqul. Notiqlik asoslari. Т.: Fan, 2006. 
3. 
www.ziyouz.com 

---

390 
MUHAMMAD YUSUFNING HAYOTI VA IJODI.ASARLARINING XALQ 
HAYOTIDAGI AHAMIYATI 
MURODOVA SITORA SAIDRASULOVNA 
TCHDPI MAKTABGACHA VA BOSHLAN- 
G‘ICH TA‘LIM FAKULTETI MAKTABGA- 
CHA TA‘LIM YO‘NALISHI MAT20/3- 
GURUH TALABASI
ANNOTATSIYA-MAQOLADA M.YUSUFNING HAYOTI VA IJODI, 
ISH FAOLIYATI,YUTUQLARI VA ADABIY MEROSI HAQIDA,ASARLARIDAN 
NA‘MUNALAR,ERISHGAN YUTUQLARI, BIRINCHI PREZIDENTIMIZ
FIKRLARI HAQIDA MA‘LUMOT KELTIRILGAN 
KALIT SO‘ZLAR-M.YUSUFNING SHE‘RLARI ,SHOIR HURSHID DAVRON 
FIKRLARI 
SHE‘RIY TO‘PLAMLARI, BADIIY TA‘RIF ,XULOSA 
O‘ZBEK ADABIYOTINING ZABARDAST , 
XALQPARVAR,BAHODIR,YIGITLARGA HOS MARDLIKNI O‘ZIDA 
MUJASSAM ETGAN SHOI MUHAMMAD YUSUF 1954-YIL ANDIJON 
VILOYATINING MARHAMAT TUMANIDA DUKCHI ESHON
QO‘ZG‘ALONI BO‘LIB‘ O‘TGAN MINGTEPA TUMANIDAGI QOVUNCHI
QISHLOG‘I- 
DA TUG‘ULGAN.U O‘ZI TUG‘ULIB O‘SGAN QISHLOG‘INI JUDA HAM
SEVADIKI, 
HATTO BOLALIGI O‘TGAN QISHLOQQA NISBATAN ,, BULBULDEK
O‘TGAN BO- 
LALIGIM‘‘- DEYA TA‘RIF BERADI. 

---

391 
MUHAMMAD YUSUF MAKTAB TA‘LIMINI OLGANDAN SO‘NG, U
RUS TILI
VA ADABIYOTI INSTITUTIGA O‘QISHGA KIRADI. O‘QISHINI ESA 1978- 
YIL BITIRADI. 
UNING QALBI SHE‘RIYATGA JUDA HAM OSHNO. UNING 
DASTLABGI
SHE‘RLARI 1976- YIL ,,O‘ZBEKISTON MADANIYATI‘‘ HAFTALIGI 
GAZETASIDA 
CHOP ETILA BOSHLAYDI. O‘SHA DAVRLARDA IJOD CHO‘QQILARIDA
KEZA- 
YOTGAN XURSHID DAVRON ,USMON AZIM,SHAVKAT RAHMONLAR 
ORASIDA MUHAMMAD YUSUF SERQIRRA IJODI BILAN AJRALIB TURDI. 
MUHAMMAD YUSUFNING SHE‘RLARI TEZ-TEZ NASHRDAN CHIQA 
BOSHLADI, 
BIROQ,SHE‘RIY TO‘PLAMI NISBATAN KECH, YA‘NI 1985 – YILDA
E‘LON
QILINGAN. SHUNDAN SO‘NG UNING BIR QATOR SHE‘RIY
TO‘PLAMLARI; 
,, BULBULGA BIR GAPIM BOR‘‘ , ,,ILTIJO‘‘, ,,ISHQ KEMASI‘‘ , 
,,UYQUDAGI QIZ‘‘, 
,, KO‘NGLIMDA BIR YOR‘‘ , ,,HALIMA ENAM ALLALARI‘‘ , ,,YOLG‘ONCHI 
YOR‘‘ 
,,BEVAFO KO‘P EKAN ‘‘ , ,, ERKA KIYIK ‗‘ KABILAR NASHR ETILDI. 
BUNDAN TASHQARI YIRIK POETIK ASARLARDAN : ,, OSMONNING
OXIRI‘‘ , ,,QORA QUYOSH ‗‘ KABI DOSTONLARI MAVJUD. 

---

392 
SHOIRNING ,,VATANIM‘‘ , ,,XALQ BO‘L ELIM ‗‘ , ,, DUNYO‘‘, 
,,INSHOOLLOH‘‘ , ,, O‘ZBEKMOMO ‗‘ , ,,IQROR ‗‘ , ,,TILAK‘‘ SINGARI 
KO‘PLAB SHE‘RLARI INSONIYATNI KAMOLOTGA , EZGULIKKA , SOF- 
SAMIMIY HIS- TUYG‘ULARNING JO‘SH URUSHIGA OLIB KELADI. 
MUSTAQILLIKKA ERISHGA YILLLARIDA QILGAN BUYUK
MEHNATLARI , IJODIY FAOLIYATI VA YUTUQLARI UCHUN
MUHAMMAD YUSUF 1998-YILDA ,, O‘ZBEKISTON XALQ SHOIRI ‗‘ 
ONVONINI OLDI. 
MUHAMMAD YUSUFNING IJODI XALQ ORASIDA JUDA MUHIM
O‘RIN TUTADI.AYNIQSA, O‘ZBEK QO‘SHIQCHILIK SAN‘ATIDA 
SALMOQLI
O‘RINLARNI EGALLAYDI. 
MING AFSUSLAR BO‘LSINKIM , SHOIRNING UMRI QISQA
BO‘LDI . QALBI POK SHOIR 2001- YILNING 31 – IYULIDA 47 YOSHIDA
QORAQALPOG‘ISTONNING ELLIKQAL‘A TUMANIGA QILGAN IJODIY
SAFAR CHOG‘IDA YURAK HURUJUDAN VAFOT ETDI. 
UNING MILLIY ADABIYOTIMIZ VA MADANIYATIMIZNI , XALQIMIZ
MA‘NAVIYATI , ONG-U TAFAKKURINI YUKSALTIRISH , YOSH AVLOD
QALBIDA O‘ZLIKNI ANGLASH , MILLIY G‘URUR VA IFTIXOR 
TUYG‘ULARINI KAMOL TOPTIRISH BORASIDAGI HIZMATLARINI 
INOBAT- 
GA OLISH, 2013 – YILNING 27 – DEKABRIDA O‘ZBEKISTON 
RESPUBLIKASI PREZIDENTINING ,, O‘ZBEKISTON XALQ SHOIRI
MUHAMMAD YUSUF TAVALLUDINING 60 YILLIGINI NISHONLASH

---

393 
TO‘G‘RISIDA‘‘ GI QARORI E‘LON QILINDI, HAMDASHOIRNING
TAVALLUD AYYOMI MILLIY ADABIYOTIMIZNING HAQIQIY BAYRAMI
SIFATIDA TANTANA QILDI. 
O‘ZBEK XALQ SHOIRI SAID AHMAD YOZGAN EDI:,, M. YUSUF OG‘IZGA 
TUSHDI.BIROR SHOIR UNINGDEK TEZ NOM CHIQARMAGAN,NOMDOR 
BO‘LMAGAN.OCHIG‘INI AYTSAM MUHAMMADGA KO‘Z TEGDI. ASLINI 
OLGANDA ASL SHOIRLAR UZOQ YASHAMAYDILAR.AMMO, ORTDAN 
ABADIY YASHAYDIGAN MEROS QOLDIRIB KETADILAR.U MANA 
SHUNDAY O‘LMAS MEROS QOLDIRDI.MUHAMMAD SHE‘R 
MUHLISLARINING YURAGINI O‘RTAB KETDI.ENDI SHOIRNING O‘ZI 
YO‘Q,AMMO,M.YUSUF DEB ATALMISH SHE‘RIYATI BOR.BU SHE‘RIYAT 
ASLO ZAVOL KO‘RMAYDI‘‘ . 
XULOSA;XULOSA QILIB AYTGANIMDA MUHAMMAD YUSUF O‘ZI- 
NING BETAKROR SHE‘RLARI BILAN XALQ KO‘NGLIDAN JOY 
OLDI.UNING SHE‘RLARI SHUNAQANGI BEJIRIMKI, UNGA HECH BIR
INSON BEFARQ QAROLMAYDI. 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI: 
1.ADABIYOT DARSLIGI 8-SINF . TOSHKENT 01.04.2019-YIL 
2.O‘ZBEK ADIBLARI ( S.MIRALIYEV, R. SHOKIROVA. TOSHKENT, 
G‘AFUR G‘ULOM NOMIDAGI ADABIYOT VA SAN‘AT NASHRIYOTI, 
2016) KITOBIDAN/ 
3. QUYOSHGA QARAB OQQA SUV: SHE‘RLAR M.YUSUF- TOSHKENT: 
G‘AFUR G‘ULOM NOMIDAGI NASHRIYOT MATBAA IJODIY UYI, 
2017-232 B. 
4. 

---

394