Research and publications

Foydalanilgan adabiyotlar 
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 8-oktabrdagi farmoni, PF-
5847. Toshkent 2019 yil. 
2. 
Горячев А.Р. 
Проектирование и реализация методики преподавания 
дисциплины «Общевоинские уставы» на военных кафедрах при гражданских 
вузах // Вестник Казанского технологического университета. – Казань.: Казанский 
технологический университет, 2011. – С. 223-226.
3. 
Калмыков В.Е. 
Повышение качества методического мастерства 
преподавателей военно-специальных дисциплин: дис. … канд. пед. наук / 
Калмыков В.Е. – М.: Военный университет, 2017. – С. 230.
4. 
Кєселёв А.В. 
Социально-педагогические условия формирования 
методической компетентности у начинающих преподавателей высших учебных 
заведений ФСБ России пограничного профиля: дис. … канд. пед. наук / Киселёв 
А.В. − М., 2010. – С. 185. 

---

382 
 
UZLUKSIZ TA‟LIM SIFATI “KIMYO VA BIOLOGIYA” YO‟NALISHLARI 
BO‟YICHA FAN SAMARADORLIGINI OSHIRISHDA XALQARO 
REYTINGGI BALAND DAVLATLAR TAJRIBALARINI O‟RGANISH 
Mansurova Shakhnoza Abdikunduzovna 
Sirdaryo viloyati Mirzaobod tumani 27-sonli umumiy
o‟rta ta‟lim maktabining biologiya fani o‟qituvchisi
Annotatsiya: Mazkur maqola "kimyo" va "biologiya" fanlarini rivojlantirish, ushbu 
sohalar bo'yicha ta'lim sifati va fan samaradorligini oshirish, "kimyo" va "biologiya" 
fanlari bo'yicha chuqur o'qitish mintaqalarda yangi ishlab chiqarish korxonalarini 
qurish, farmatsevtika, neft-gaz, kimyo, konchilik sohalarini jadal rivojlantirish, 
biologiya fanini oʻqitishda ilgʻor xorijiy tajribalaridan unumli foydalanish haqida. 
Kalit so‘zlar: ta‘lim, tayanch maktab, qaror, kimyo, biologiya, xalqaro tajriba , 
samaradorlik. 
O'zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev "Uzluksiz ta'lim sifati va" kimyo " va " 
biologiya " yo'nalishlari bo'yicha fan samaradorligini oshirish chora-tadbirlari 
to'g'risida" gi farmonni imzoladi. Hujjatga muvofiq, respublikaning har bir 
mintaqasida kimyo va biologiyaga ixtisoslashgan 14 ta tayanch maktablar yaratiladi. 
Ushbu maktablar Abu Ali ibn Sino nomidagi yosh biologlar va kimyogarlar 
ixtisoslashtirilgan maktab-internatiga ushbu maktablar maqomiga tenglashtiriladi. 
Shuningdek, O'zbekiston rahbari respublika hududlarida (shaharlarida) bosqichma-
bosqich kimyo va biologiyani chuqur o'rganadigan 150 ta ixtisoslashtirilgan maktabni 
yaratish to'g'risida ko'rsatma berdi. 
Shu bilan birga, ushbu maktablarda "kimyo" va "biologiya" fanlarini samarali 
o'qitishni muvofiqlashtirish uchun asosiy ixtisoslashtirilgan maktablar va 
ixtisoslashtirilgan maktablarga 55 ta oliy o'quv yurtlarining kafedralari biriktiriladi.
Shuningdek, ishlab chiqarish korxonalari tarmoqlar uchun o'rta darajadagi kadrlar 
tayyorlash tizimini samarali yo'lga qo'yish maqsadida "kimyo" va "biologiya" 

---

383 
yo'nalishlariga mos mutaxassisliklar bo'yicha o'rta darajadagi kadrlarni tayyorlaydigan 
47 ta kasb-hunar ta'limi muassasalariga biriktiriladi. 
2020 yil 1 dekabrigacha komissiya Qoraqalpog'iston Respublikasi Vazirlar 
Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari bilan birgalikda asosiy 
ixtisoslashtirilgan maktablar faoliyatini umumta'lim maktablari negizida dastlabki 
tayyorgarlik bilan tashkil etishi kerak. Shuningdek, Komissiya Vazirlar Mahkamasiga 
moddiy-texnik bazani mustahkamlash, kadrlar bilan ta'minlash, yuqori 
ixtisoslashtirilgan maktablar va ixtisoslashtirilgan maktablarning yuqori malakali 
pedagog kadrlarini tayyorlash bo'yicha maqsadli dasturni taqdim etadi. 
Mamlakatimizda "kimyo" va "biologiya" fanlarini rivojlantirish, ushbu sohalar 
bo'yicha ta'lim sifati va fan samaradorligini oshirish, "Fanlarni rivojlantirish yili" 
Davlat dasturining ustuvor vazifalaridan biri sifatida belgilangan. Shu bilan birga, 
o'g'il-qizlarni "kimyo" va "biologiya" fanlari bo'yicha chuqur o'qitish mintaqalarda 
yangi ishlab chiqarish korxonalarini qurish, farmatsevtika, neft-gaz, kimyo, konchilik 
sohalarini jadal rivojlantirishga turtki beradi va yuqori qo'shimcha qiymatni 
yaratadigan oziq-ovqat sanoati pirovardida aholining turmush sharoitlarini yaxshilash 
va daromadlarini oshirish uchun kuchli asos yaratadi. 
Ta'lim sifatini keskin oshirish maqsadida "kimyo" va "biologiya" fanlari bo'yicha 
umumta'lim maktablarida o'qitishning mutlaqo yangi tizimini joriy etish, ta'lim 
muassasalarini zamonaviy laboratoriyalar, darsliklar va boshqa o'quv jihozlari bilan 
ta'minlash, malakali o'qituvchilar va murabbiylarni jalb qilish ushbu sohalar, kadrlar 
tayyorlash va ilmiy natijalardan foydalanish bo'yicha ta'lim, fan va ishlab chiqarish 
sohalari o'rtasida o'zaro yaqin hamkorlikni o'rnatish lozim. 
Prezidentimiz Innovatsion rivojlanish vazirligiga Xalq ta'limi vazirligi, Oliy va 
o'rta maxsus ta'lim vazirligi hamda O'zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi bilan 
birgalikda 2021 yildan boshlab ta'limni yaratish bo'yicha milliy tanlovni tashkil etish 
to'g'risida topshiriq berdi.
Milliy tanlov natijalari bo'yicha g'olib deb topilgan mualliflar Innovatsion 
rivojlanish va innovatsion g'oyalarni qo'llab-quvvatlash jamg'armasi tomonidan 100 
million so'm miqdorida bir martalik pul mukofoti bilan rag'batlantiriladi. Xalq ta'limi 
vazirligi va Prezident, ijodiy va ixtisoslashtirilgan maktablarni rivojlantirish agentligi 

---

384 
tomonidan umumiy o'rta ta'lim muassasalarida "kimyo" va "biologiya" fanlarini 
o'qitish sifatini oshirish, ushbu yo'nalishlarga ixtisoslashgan maktablarni rivojlantirish 
bo'yicha tashkiliy chora-tadbirlar muntazam ravishda amalga oshiriladi. Shuningdek, 
xalqaro fan olimpiadalari g'oliblarining davlat granti asosida oliy o'quv yurtlari 
magistraturasining tegishli mutaxassisliklari bo'yicha o'qish uchun bir martalik haq 
to'lash va qabul qilish tizimi joriy etilmoqda. 
Ta‘lim sifatini oshirish uchun uning holati va rivojlanish tendensiyalarini uzluksiz 
monitoringini olib borish va oʻquvchilarning oʻquv yutuqlarini ob‘ektiv va
adekvat baholashni amalga oshirish zarur. Bu, ayniqsa, oʻquvchilarning
keyingi shaxsiy rivojlanishi va fuqarolik rivojlanishi uchun zamin yaratadigan
umumiy oʻrta ta‘lim darajasida muhim ahamiyatga ega.
Biologiya fanini oʻqitishda ilgʻor xorijiy tajribalaridan unumli foydalanish ham 
yaxshi samara beradi. 
Buyuk Britaniya maktab biologik ta‘limining oʻziga xos jihatlari.
Barcha fanlardan oʻquv maqsadlari ortib boruvchi qiyinlik darajasi bilan
ifodalanadi.
Buyuk Britaniya biologik ta‘lim tizimida oʻqitish natijasining muhim
jihatlaridan biri fanni oʻzlashtirganlik darajasi sanaladi. Bu oʻquvchilarning
fanni nafaqat oʻqish jarayonida, balki biologiya kursini tugatganlaridan soʻng
ham ilmiy tadqiqotlarni oʻtkazishda tadqiqot metodlarini toʻgʻri tanlash
muhimligini anglaydilar. Buyuk Britaniya biologik ta‘lim tizimida oʻqitish
natijasining muhim jihatlaridan biri fanni oʻzlashtirganlik darajasi sanaladi. Bu
oʻquvchilarning fanni nafaqat oʻqish jarayonida, balki biologiya kursini
tugatganlaridan soʻng ham ilmiy tadqiqotlarni oʻtkazishda tadqiqot metodlarini
toʻgʻri tanlash muhimligini anglaydilar. Oʻquvchilar maktab davrida oʻz
oʻquv tadqiqotlarining kuzatish natijalari yuzasidan hisobot tayyorlaydilar,
maktab biologiya kursidan oʻrin olgan biologik hodisalarning dalillariga tanqidiy fikr
bildiradilar, mazkur dalillarga qoʻshimcha dalillarni mustaqil topish

---

385 
imkonini beradigan usullarni tushuntirishga harakat qiladilar. SHuningdek, Buyuk 
Britaniyada biologiya kursini oʻqitishda interfaol oʻqitish shakllari va
metodlardan foydalaniladi. Zoologiya va botanikadan laboratoriya ishlarini
oʻtkazishda kompyuter texnologiyalari qoʻllaniladi, chunki tajribalar oʻtkazishda
tirik preparatlardan foydalanish qonun tomonidan ta‘qiqlangan.
Finlyandiyada biologik ta‘lim. 15 yoshli maktab oʻquvchilarining tabiiy fanlardan 
savodxonligini oʻrganuvchi PISA xalqaro dasturining 2012 yilgi natijalariga
koʻra, Finlyandiya Xitoy, Singapur, Yaponiyadan keyin
4-oʻrinni egallagan. Fin ta‘limining asosiy jihatlari: oʻrta maktabda
tabaqalashtirilgan sinflarning ta‘qiqlanganligi: teng yoshdagi barcha
oʻquvchilarga fanlar bir xil oʻqitiladi, ixtisoslashtirilgan, maxsus sinflar yoʻq.
Bolalarni turli manbalar (internet, kitoblar)dan bilimlarni egallash‖ga oʻrgatiladi,
shuningdek, tadqiqot va loyihalash ta‘limining turli shakl va metodlaridan 
foydalaniladi.
Asosiy maktabda biologiyani oʻqitish quyidagicha amalga oshiriladi:
1-4-sinflarda biologiya fani asoslari ―Atrof olam va tabiiy fanlar‖ (―Environmental
and Natural Studies‖) doirasida oʻqitiladi. Bu integrativ kurs boʻlib, geografiya,
fizika, kimyo fanidan tushunchalarni va sogʻliqni saqlash yuzasidan tavsiyalarni
oʻz ichiga olgan. Kurs inson va tabiatning barqaror taraqqiyoti asoslarini oʻrganishga 
yoʻnaltirilgan.
Muammoli va tadqiqot darslarini oʻtkazish tavsiya etiladi. Kurs va uning
modullarining maqsadi oʻquvchilarni ularni oʻrab turgan olam bilan tanishtirish,
tabiat va inson oʻrtasidagi munosabatlarni tushunishdir. Oʻquvchilarning
atrofmuhit, oʻzlarining salomatliklari haqida egallagan bilimlarini kundalik
hayotda qoʻllay olishlariga alohida e‘tibor qaratiladi. Oʻquvchilar baholanmaydi.
AQSH ta‘lim tizimlari.

---

386 
XX asrning 80yillaridan boshlab AQSHda umumiy oʻrta ta‘limning mazmuni
qaytadan koʻrib chiqilmoqda, ―strategik fanlar‖ (matematika, kimyo, fizika,
kompyuter texnikasi) ni oʻqitishga kuchli e‘tibor qaratilmoqda. Maktablarda 
yagona dastur mavjud emas. Boshlangʻich maktab 6 yillik, unda fizika,
kimyo, geografiya, astronomiya, botanika, fiziologiya fanlarining
ma‘lumotlarini qamrab olgan tabiatshunoslik haftasiga 2 soatdan oʻqitiladi.
Oʻquv materialining fan koʻrinishidagi tuzilmasi mavzular majmuasi yoki
amaliy vazifalar koʻrinishida dastur bilan uygʻunlashgan. Dasturlar spiral
tuzilishiga ega, ya‘ni bir xil mavzular har bir sinfda murakkablashgan holda 
oʻqitiladi.
Barcha sinflarda tabiatshunoslik kursining mavzulari roʻyxati: tirik tabiat
(oʻsimliklar, hayvonlar); yer (havo, suv, ob-havo); osmon (quyosh, oy,
yulduzlar); energiya shakllari va mashinalar (issiqlik, tovush, yorugʻlik va rang,
magnitlar, elektr toki, mashinalar); odam (salomatlik, xavfsizlik).
Foydalanilgan adabiyotlar: 
1. 
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. -O‘zbekiston Respublikasi qonun 
hujjatlari to‘plami, 2018 y. 
2. 
O'zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev "Uzluksiz ta'lim sifati va" kimyo " 
va " biologiya " yo'nalishlari bo'yicha fan samaradorligini oshirish chora-tadbirlari 
to'g'risida" gi farmoni. 12 августа 2020 года. 
3. 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 14 avgustdagi ―Yoshlarni 
ma‘naviy-axloqiy va jismoniy barkamol etib tarbiyalash, ularga ta‘lim-tarbiya berish 
tizimini sifat jihatidan yangi bosqichga ko‘tarish chora-tadbirlari 3907-son Qarori.– 
Qonun hujjatlari ma‘lumotlari milliy bazasi, to‘g‘risidagi‖gi PQ 15.08.2018 y., 
07/18/3907/1706-son. 
4. 
Mutalipova M., Imomov M. Ta‘limda ilg‘or xorijiy tajribalar moduli bo‘yicha 
o‘quv-uslubiy majmua. T.:TDPU, 2017 

---

387