Research and publications

Foydalanilgan adabiyotlar 
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 8-oktabrdagi farmoni, PF-
5847. Toshkent 2019 yil. 
2. 
Горячев А.Р. 
Проектирование и реализация методики преподавания 
дисциплины «Общевоинские уставы» на военных кафедрах при гражданских 
вузах // Вестник Казанского технологического университета. – Казань.: Казанский 
технологический университет, 2011. – С. 223-226.
3. 
Калмыков В.Е. 
Повышение качества методического мастерства 
преподавателей военно-специальных дисциплин: дис. … канд. пед. наук / 
Калмыков В.Е. – М.: Военный университет, 2017. – С. 230.
4. 
Кєселёв А.В. 
Социально-педагогические условия формирования 
методической компетентности у начинающих преподавателей высших учебных 
заведений ФСБ России пограничного профиля: дис. … канд. пед. наук / Киселёв 
А.В. − М., 2010. – С. 185. 

---

349 
TA‘LIM JARAYONIDA XALQARO TADQIQOTLARGA INNOVATSION 
YONDASHUV 
Do‘smanov Nusratullo Iashevich
Sirdaryo viloyati Oqoltin tumani xalq ta‘lim bo‘limi ta‘lim sifati monitoringi bosh 
inspektor metodisti
Annotatsiya: Bugungi kunda ta‘lim sohasiga butun dunyo tomonidan qaratilayotgan 
e‘tibor zamonaviy innovatsion yondashuvlarni ta‘lim jarayonida qo‘llash va ularni 
muntazam ravishda takomillashtirib borishni taqozo etmoqda. Mazkur maqolada ta‘lim 
jarayonida xalqaro tadqiqotlarga innovatsion yondashuv borasida yoritib beriladi. 
Kalit so‘zlar: ta‘lim, zamonaviy ta‘lim, innovatsion yondashuv, PISA, PIRLS, TIMSS. 
O‘zbekiston Respublikasida uzluksiz ta‘lim tizimini isloh qilish kelajakda yosh 
avlodni yuqori kasbiy madaniyat, ijodiy va ijtimoiy faollik, ijtimoiy-siyosiy hayotda 
mustaqil qatnasha olish, erkin fikr yuritish qobiliyatlarini shakllantirishga 
yo‘naltirilgan. Bu esa o‘z navbatida talabalarning ilmiy bilim darajasini va faolligini 
kengaytirishni talab qiladi. Oliy ta‘lim muassasalarida fanlarni o‘qitish jarayonida 
talabalarning darsga nisbatan qiziqishlarini orttirishga, mustaqilligi va faolligini 
rivojlantirishga, mantiqiy tafakkurini o‘stirishga qaratilgan interfaol ta‘lim olishlariga 
ko‘mak beruvchi innovatsion usullardan keng foydalanish maqsadga muvofiqdir. Zero, 
innovatsion texnologiyalar asosida mantiqiy fikrlash uzluksiz ta‘lim tizimini 
rivojlantirishning eng muhim omillaridan hisoblanadi. Ular ta‘lim jarayonida ma‘lum 
o‘zgarishlarga, ta‘lim mazmuni, sifati boyishiga va samarali tashkil etilishiga sabab 
bo‘ladigan turli tashabbus va yangiliklarning yaxlit tizimida namoyon bo‘ladi. Ilm, fan 
va texnikaning jadal rivojlanishi, yangi texnika va tex-nologiyalarning jamiyatning 
barcha qatlamlariga kirib borishi, axborot texnologiyasi vositalarining barcha davlat va 
nodavlat muassasalarida qo‘llanilishi o‘qituvchilardan uzluksiz bilim olishni talab 
qilmoqda. O‘qituvchilarning faoliyati ko‘p qirrali bo‘lib, ular boshqa-ruvchi, muloqot 
qiluvchi, yo‘naltiruvchi, tashkil etuvchi va baholovchi rollarini amalga oshirishlari 
kerak bo‘ladi. 
Ta‘lim tizimini isloh qilishning zarurligini tushunib yetish, amaliyotda ta‘lim 
muassasalarini innovatsion jarayonlarga qo‘shilishini taqozo etmoqda, o‘zini yaratish 

---

350 
imkoni mavjud innovatsion maydonda ko‘rish va eng muhimi aniq yangiliklarni 
o‘zlashtirishdan iborat. 
TIMSS va PIRLS ishtirokchi mamlakatlarga ta‘lim siyosatini takomillashtirish 
bo‘yicha dalillarga asoslangan qarorlar qabul qilishga imkon beradi. TIMSS va PIRLS 
natijalari bo‘yicha hukumat va tavsiyalardan foydalanishning ba‘zi usullari 
quyidagilarni o‘z ichiga oladi: 
• global sharoitda ularning ta‘lim tizimlari samaradorligini baholash; 
• o‘quv resurslari va imkoniyatlaridagi bo‘shliqlarni aniqlash 
• Har qanday zaif tomonlarni aniq aniqlash va o‘quv dasturini isloh qilishni 
rag‘batlantirish 
• yangi ta‘lim tashabbuslari ta‘sirini baholash 
• tadqiqotchilar va o‘qituvchilarning bilim darajasini baholash hamda qanday 
baholashni o‘rgatish 
TIMSS va PIRLS shuningdek, ta‘limga ta‘sir ko‘rsatadigan kontekstli omillar, 
jumladan maktab resurslari, o‘quvchilarning munosabati, o‘quv amaliyoti va uyda 
qo‘llab-quvvatlash haqida keng ma‘lumotlar to‘playdi. Ushbu ma‘lumotni akademik 
muvaffaqiyatga yordam beradigan omillarni o‘rganish uchun yutuqlar bilan bog‘liq 
holda o‘rganish mumkin. 
PISA-ning har bir bosqichida asosiy domenlardan biri batafsil sinovdan o‘tkaziladi, 
shuning uchun har to‘qqiz yilda uchta asosiy yo‘nalishlarning har biri bo‘yicha 
erishilgan natijalarni to‘liq tahlil qilish va har uch yilda tendentsiyalarni tahlil qilish 
taklif etiladi. Turli anketalar orqali to‘plangan ma‘lumotlar bilan birgalikda PISA 
baholash natijalarning uchta asosiy turini beradi: 
• talabalarning bilim va ko‘nikmalarining boshlang‘ich profilini ta‘minlovchi asosiy 
ko‘rsatkichlar; 
• turli demografik, ijtimoiy, iqtisodiy va ta‘limiy omillar bilan qanday bog‘liqligini 
ko‘rsatadigan anketalardan olingan ko‘rsatkichlar; 

---

351 
• natija darajasi va taqsimoti hamda o‘quvchilar darajasi, maktab darajasi va tizim 
darajasidagi o‘zgaruvchanlik va natijalar o‘rtasidagi munosabatlarning o‘zgarishini 
ko‘rsatadigan tendentsiyalar ko‘rsatkichlari. 
PISA uzoq muddatli istiqbolda turli mamlakatlarda, shuningdek har bir mamlakatning 
turli xil demografik kichik guruhlarida talabalarning bilim va ko‘nikmalaridagi 
tendensiyalarni kuzatish uchun ma‘lumotlar to‘plamini ishlab chiqishga olib keladigan 
doimiy dasturdir. Dunyo bo‘ylab siyosatchilar PISA xulosalaridan foydalanib, 
talabalarning o‘z mamlakatlaridagi bilimlari va ko‘nikmalarini boshqa ishtirokchi 
mamlakatlarniki bilan taqqoslagan holda baholaydilar, joriy etilgan ta‘lim va / yoki 
o‘quv natijalarini yaxshilash uchun mezonlarni belgilaydilar hamda o‘zlarining ta‘lim 
tizimlarining nisbatan kuchli va zaif tomonlarini tushunib oladilar. 
PIRLS nima? Progress in International Reading Literacy Study (PIRLS) - bu o‘n 
yoshli bolalar (5-sinf o‘quvchilari) ning o‘qish ko‘rsatkichlarini qiyosiy xalqaro 
o‘rganish. PIRLS - Xalqaro ta‘lim yutuqlarini baholash assotsiatsiyasi (IEA - 
International Association for the Evaluation of Educational Achievement) tomonidan 
tashkil etilgan. Bundan tashqari, u o‘qish savodxonligini va ushbu ko‘nikmaga ega 
bo‘lish omillarini tadqiq qiladi. 
PISA - bu dunyodagi eng katta xalqaro qiyosiy ta‘lim va bu siyosatshunoslar tobora 
ko‘proq amerikalik talabalar faoliyati uchun xalqaro ko‘rsatkichni ta‘minlashga 
tayanadigan ta‘lim. PISA noyobdir, chunki u ko‘nikma va bilimlarni qo‘llashga 
qaratilgan bo‘lib, muammolarni real sharoitlarda taqdim etadi. Bu o‘quvchilarning 
nafaqat o‘quv yutuqlarini, balki kelajakka umumiy tayyorgarligini ta‘minlash uchun 
mo‘ljallangan.
Natijalarni talqin qilishda ishtirok etuvchi mamlakatlar va talabalarning turli xil 
madaniy va o‘quv rejalari hisobga olinishi zarur bo‘lsa-da, TIMSS va PISA kabi 
xalqaro tadqiqotlar talabalar faoliyatini nafaqat tili va madaniyati o‘xshash bo‘lgan 
mamlakatlarda taqqoslash imkoniyatini beradi. Masalan, ba‘zi Osiyo mamlakatlarining 
matematika va tabiatshunoslikda davom etayotgan muvaffaqiyatlari, ba‘zi boshqa 
mamlakatlarda ularning muvaffaqiyatga olib kelishi mumkin bo‘lgan omillarni 
izlashga majbur qildi. Aholida kuchli savodxonlik va hisoblash qobiliyatlarining 
ahamiyatini inobatga olish mumkin emas. O‘quvchilarning maktabdagi yutuqlari 
keyinchalik ta‘lim va mehnatda individual yutuqlarning hal qiluvchi omilidir. Yaqinda 

---

352 
o‘tkazilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, ishchi kuchidagi savodxonlik va hisoblash 
darajasini oshirish butun millat uchun iqtisodiy natijalarning yaxshilanishi bilan 
bog‘liq. Ushbu ko‘nikmalar mahsuldorlik, innovatsiya va raqobatbardoshlikni oshirish 
uchun juda muhimdir va biz ushbu qobiliyatlarni xalqaro miqyosda rivojlantirishda 
maktablarimiz samaradorligini kuzatib borishimiz va baholashimiz muhimdir. 
Foydalanilgan adabiyotlar 
1. 
PISA AND PIRLS. Kaycheng Soh, World Scientific, 2018 
2. 
Pathak R.P.Methodology of Educational Research. Atlantic. USA-2008 
3. 
www.oecd.org
4. 
www.timssandpirls.bc.edu

---

353