Reje: Psixologiya haqinda

Psixologiyaliq bilimlerdi analiz qiliw nizamliqlari

Reje:

1.Psixologiya haqinda

2.Psixologiyaliq bilimlerdi analiz qiliw

3.Psixologik metodlar

Psixologiya — insan iskerligi hám haywanlar minez-qulqı processinde haqıyqatlıqtıń psixik sawleleniwi, psixik processler, jaǵdaylar, hádiyseler, hislatlar tuwrı -sidagi pán. Psixologiyaning izertlew predmetine sezimler hám aqıl obrazları, ta-fakkur hám sezim, iskerlik hám mámile sıyaqlı psixologiyalıq processler, kate-goriyalar kiredi. Psixologiyaning tiykarǵı wazıypaları — psixika nizamlıqların, insan psixik jaǵdayları qáliplesiwin filogenetik hám ontogenetik taraq,-qiyot birliginde ashıwdan ibarat esaplanadi. Usı wazıypalar sheshimin tabıwda Psixologiya bir tárepden, biol.páni tarawları menen, atap aytqanda, fiziologiya menen, basqa tárepden bolsa, sotsiologiya, pedagogika, mádeniyat tariyxı, mantik hám de sociallıq pánler menen berk baylanısqa kirisiwedi. Psixologiya bárinen burın, psixikaning insanǵa tán forması bolǵan ań hám ózin ózi ańǵarıwdı izertlew etedi.

Áyyemgi dáwirden baslap psixologiyalıq bilimler filosofiya hám medicina pánleri negizinde rawajlanıp kelgen. Grek shıpakerleri Gippokrat, Erasıstrat psixikaning organı mıy ekenligin bilgenler hám insan jonini álemdiń materiyaliq bólegi retinde (Demok-/shyaning materiallıqunchiligi tiykarında ) aytganlar. Olardıń ideyaları Platonning jan máńgiligi tuwrısındaǵı táliymatına qaramaqarshi qoyılǵan. Aristotel „Jan tuwrısında“gi shıǵarmasında psixologiyalıq túsinikler sistemasın islep shıqtı.

Orta ásirlerde psixikaga salıstırǵanda hár túrlı kórinistegi ǵayrıtabiiy qarawlar húkimranlıq etdi. Sol sebepli psixologiyalıq bilimler rawajlanmay qaldı. Biraq birpara filosoflar hám shıpakerler (Ibn Sino hám basqalar ) dóretpelerinde bul tarawda alǵa qádem qoyıldı. Insan qásiyetleri tuwrısındaǵı maǵlıwmatlar qáddi. qo'lyozmalar, esteliklerde óz hákisin tapa basladı. Túrli mámleketlerde hám qalalarda dúzilgen akademiyalarda (Xorezm, Samarqand, Kiyev, Moskva hám basqa qalalarda ) Psixologiya maydanınan tıńlawshılarǵa saboq berilgen.

Evropa Oyanıw dáwirinde Leonardo de vinchi, X. vives penensıyaqlılar Psixologiya rawajlanıwına óz úleslerin qosdılar. 18-asrgakelib M. v. Lomonosov, A. N. Radishchev, G. S. Skovoroda, T. Gobbs, B. Spinoza, G. Leybnits. J. Lokk, K. A. Gelvetsii, Psixologiya A. Golbax, D. Didro Psixologiyada bir ádewir jańa ashılıw etdiler, onı ámeliy maǵlıwmatlar menen boyitdilar. Psixologiya 19 -ásirdiń 2 yarmiga kelip ǵárezsiz pán retinde ajralıp chikdi. Nemis penenalımı v. vundt Leypsigda 1879 -jıl dáslepki eksperi-mental erin. ni úskenelewge eristi.

Psixologiya rawajlanıwında ulıwma 19 -asirdegi ek-sperimentlar bólek áhmiyet kásip etdi. Bul dáwirde psixologiyalıq real haqıyqatlıqtı úyreniw ushın metodlar majmu-asi qollanıla baslandı : baqlaw, erin. eksperimenti, tábiy eksperiment, iskerlik nátiyjesin analiz qılıw, psixik processlerdi modellestiriw genetikalıq metodı, test, ekspert bahalaw, intervyu, anketa, sorawnama, ómirbayan hám t.b. 19 -ásir aqırı —20 -ásir baslarında qatar psixologiyalıq ilimiy mektepler, jónelisler payda boldı : bixeviorizm, geshtaltpsixologiya, personalizm, freydizm hám t.b. Psixologiyaningrivojiga I. M. Sechenov (psixikaning reflektor tábiyaatı ), I. Psixologiya Pavlov (joqarı nerv iskerligi) táliymatları zárúrli úles bolıp qosıldı. Rossiyada v. M. Bexterev eksperimental erin. (Qazan, 1885), Harkov universiteti hám N. N. Langening Odessadagi erin., G. Chelpanovning Kiyevdagi, S. Korsa-kovning Moskva daǵı, keyinirek v. M. Bexterev, A. Lazurskiy, A. Nesheyevlarning Peterburgdagi, v. Chijning Yuryev (Tartu, Estoniya) dagi eksperimen-tal erin. lari Psixologiya rawajlanıwına bólek tásir ótkerdi. 1912-jıl Moskva universitetinde Psixologiya institutı ashıldı. Sol jılda I. A. Sikorskiy tárepinen Kiyevda jáhánda birinshi ret Balalar psi-xologiyasi institutı tashkil etildi. 20 -ásir dıń 1 yarmida Rossiyada K. N. Kornilov, Psixologiya Psixologiya Blonskiy hám basqa dialektı -kaga tiykarlanǵan ilimiy Psixologiyani jaratılıwma kirdilerlar.

Házirgi zaman Psixologiyasi kóp tarmaqlı psixologiyalıq bilimler sistemasınan ibarat pán esaplanıp, óziniń izertlew predmetine iye bolǵan kóplegen tarawlardan shólkemlesken: ulıwma Psixologiya, aviatsiya Psixologiyasi, áskeriy Psixologiya, differensial psixologiya, psixofiziologiya, injenerlik psixologiyasi, kosmik psixologiya, huqıq Psixologiyasi, medicina Psixologiyasi, neyropsixologiya, patopsixologiya, pedagogikalıq psixologiya, miynet Psixologiyasi, sport Psixologiyasi, max-sus penenPsixologiya, dóretiwshilikot Psixologiyasi, menejment Psixologiyasi, marketing Psixologiyasi, social psixologiya, jas psixologiyasi, shólkemlestirilgen Psixologiya, dinge sıyınıw Psixologiyasi, shańaraq Psixologiyasi, Psixologiya tariyxı, genetikalıq Psixologiya, ámeliy Psixologiya, eksperimen-tal Psixologiya, kásip Psixologiyasi, psixolingvistika, siyasiy Psixologiya hám basqa Psixologiyaning tarmaqlarǵa ajırasıwınıń tiykarǵı sebebi onıń quramında qollanıwiy tarawlar payda bolıwı bolıp tabıladı. Psixologiya sanaatda, jámiyet basqarıwında, tálim sistemasında, den sawlıqtı saklash, mádeniyat, sport, transport, radio, televidenie hám basqa strukturalarda zárúrli máselelerdi sheshiwde aktiv qatnas qılıp atır. Psixologiya erisken jetiskenlikleri shaxs múmkinshiliklerin ámelge asıriw hám olardı háreketke keltiriwde bólek áhmiyet kásip qılıp atır hám de sol tiykarda miynet natiyjeliligin asırıwǵa tásir ótkerip atır. Dáwirvyy Psixologiyada elektron -esaplaw texnikası, elektr hám ximiyalıq qurallar járdemi menen psixikani tereń úyreniw sıyaqlılar qollanılıp atır. Psixologiyadao'zini ózi baqlaw (introspeksiya) metodı átirapında keskin tartıslar dawam etpekte. Birpara baǵdardaǵı psixologlar onı izertlew ótkeriwdiń tiykarǵı metodı dep aytsalar, basqaları bolsa onıń sheklengenligin tán alıw ete-dilar, bunıń ornına ob'yektiv metodlardan paydalanıwdı usınıs etediler. Ob'yektiv metodlar sebepli psixikaning materiallıq negizi aniklangan, insan ishki munasábetleri menen sub'yek-tiv jaǵdaylar sebebiy baylanıslılıǵı jalǵız shaxsda, jámáátte kórinetuǵın bolıwı dálillengen. Jáhán jámiyetshiliginde AQSH, Angliya, Fransiya, Germaniya, Rossiya, Shveysariya mámleketlerinde i. t. insti-tutları hám oraylarında, universitetlerde psixologiyalıq izertlewler keń kólemde alıp barılmaqta.

Ózbekstanda Psixologiya 1928-jıldan baslap házirgi Milliy universitette pán retinde oqıtila baslandı. 1929 -jıl Xalıq bilimlendiriwi komissarligi qasında Psixologiya labo-ratoriyasi ashıldı. Keyinirek pedagogika institutlarında Psixologiyaning bir neshe tarawları boyınsha studentlerge bilim berila baslandı. 20 -ásirdiń 2 yarmida M. vohidov, M. Davletshin sıyaqlı jergilikli kadrlar jetisip chikdi. Házirgi dáwirde Psixologiya pánleri doktorlari v. Júzimareva, E. G'oziyev, B. Ílayıqov, G'. Sho-umarov, R. Gaynutdinov, v. Karimova, Sh. Barotov, A. Jabborov, R. Sunnatovalar Psixologiyaning ulıwma Psixologiya, pedagogikalıq hám jas Psixologiyasi, social Psixologiya tarawları boyınsha izertlew jumısların ámelge asırmoqdalar. Psixolog qánigeler tayarlaw hám izertlew jumısları O'zMU, SamDU, Ferǵana universiteti, Qarsı universiteti, Termiz universiteti bazalarında jolǵa qoyılǵan. Respublikamızda psixologiyalıq xızmet engizilgen jáne onıń tarmaǵı barǵan sayın keńeyip barıp atır. Ásirese