Milliy ideya: O’zbekistandı rawajlandırıw strategiyası

1-tema. “Milliy ideya: O’zbekistandı rawajlandırıw strategiyası”

pa’ninin’ predmeti, maqseti ha’m wazıypaları
1. Milliy ideyanın’ qa’liplesiw tariyxı, rawajlanıw nızamlıqları, a’mel qılıw printsiplerin u’yreniw pa’nnin’ predmeti sıpatında.

2. Milliy ideyanın’ g’a’rezsiz demokratiyalıq rawajlandırıwdı ta’miynlewdin’ a’xmiyetli sha’rti ekenligi.

3. Jaslarda milliy ha’m ulıwmainsanıy qa’diriyatlarg’a sadıqlıq, watanpa’rwarlıqtı bekkemlew ha’m og’an bag’darlaw.

4. “Milliy ideya: O’zbekistandı rawajlandırıw strategiyası” pa’ninin’ nızamlıqları, tiykarg’ı tu’sinikleri, ideyanın’ ja’miyet rawajlanıwı menen ajıralmas baylanıslılıg’ı ha’m og’an ta’siri.

Tayanish so’z ha’m tu’sinikler:

Milliy ideya, u’qit-na’siyat ha’m ruwxiy-ag’artiwshiliq, milliy ideyanin’ ma’nis mazmuni, tariyx, subektivizm, valyuntorizm, predmeti, obekti, insaniyat tariyxı - ideyalar tariyxı, reideologizatsiya, deideologizatsiya, batıs Evropa ha’m AQShtın’ pozitivistik pedagogikası ja’miyetlik qa’diriyatlarg’a itibardı.

2001 jıl 18 yanvarda O’zbekistan Prezidentinin’ «Milliy ideya: tiykarg’ı tu’sinik ha’m printsipler» pa’ni boyınsha ta’lim da’stu’rlerin jaratıw ha’m respublika ta’lim sistemasına engiziw haqqında»g’ı Biyligi qabıl qılındı¹. Sonday-aq, 2006 jıl 25 avgustda O’zbekistan Respublikası Prezidentinin’ «Milliy ideya u’git-na’siyatı ha’m ruwxıy-ag’artıwshılıq isler na’tiyjeliligin asırıw haqqında»² Qararı qabıl qılındı.

Milliy ideyanın’ mazmun-ma’nisi, maqset ha’m wazıypaları İslom Karimov shıg’armalarında tiykarlap berilgen ta’liymat. Milliy ideyanın’ mazmunı to’mendegilerden ibarat:

1. 
   Tariyxıy yadtı oyatıw, o’tmishten sabaq shıg’arıw, o’zlikti an’law kriteriyası.
   
2. 
   Xalıq maqsetlerin bayan etip, ja’miyet ag’zaların birlestiriwshi ideyalıq wazıypanı orınlaydı.
   
3. 
   Millet, xalıq ha’m ja’miyetti birlestiriwshi ku’sh, joqarı isenim deregi.
   
4. 
   O’zbekistanda jasawshı barlıq xalıq, millet, elat, ja’miyetlik qatlam wa’killerine birdey tiyisli.
   
5. 
   Millet ag’zası sanası ha’m qa’lbinde «O’zbekistan – birden-bir watan» degen tu’sinikti qa’liplestiriwge xızmet qıladı.
   
6. 
   Tu’rli millet, qatlam, onın’ wa’killeri, siyasiy partiya ha’m ja’miyetlik toparlar ideologiyasınan u’stin turatug’ın joqarı fenomen - ja’miyetlik ha’diyse mazmunına iye.
   
7. 
   Qandayda-bir du’nyag’a ko’z-qarastı absolyutlestirmew yaki qandayda bir ku’sh, partiya yaki topar qolında siyasiy quralg’a aylanbaslıq.
   
8. 
   Ha’r qanday aldın’g’ı ideyanı sin’diriw ha’m ha’r qanday jawız ideyag’a qarsı juwap bere alıw.
   
9. 
   Subektivizm, valyuntorizm sıyaqlı illetlerden awlaq ha’m jamiyetimizdin’ obektiv pikirine tayanıwshı obektiv ideologiya bolıw.
   
10. 
    So’z benen isti, teoriya menen a’meliyattı birlestire alıw¹.
    
11. 
    Da’wir o’zgerislerine qarap, o’zi bayanlaytug’ın ideya, ma’p, maqsetlerin a’melge asırıwdın’ jan’a qurallarınan u’nemli paydalanıw.
    

Milliy ideya a’ne usı sıpatlarg’a juwap bergen jag’dayda g’ana ku’tilgen maqsetlerge erisiw mu’mkin. Biraq, Milliy ideya o’z-o’zinen insan sanasına, pikirine sin’ip, isenimine aylanıp qalmaydı. Bug’an ha’r bir insan o’z o’miri dawamında erisip baradı.

Milliy ideyanın’ mazmun-ma’nisi, tu’sinikleri, qa’liplesiw nızamlılıqları, payda bolıw o’zgeshelikleri, onı xalqımız qa’lbine sin’diriw jolları ha’m usılları bul pa’nnin’ ma’nisin belgileydi. Onın’ tu’sinik ha’m kategoriyaları bir pu’tinsistema formasında payda boladı. Milliy ideyanın’ pa’n sıpatında ta’n alınıwı onın’ o’zine ta’n predmeti, obekti, maqset ha’m wazıypaları barlıg’ın an’latadı.

Birinshiden, basqa ja’miyetlik-gumanitar pa’nler qatarı «Milliy ideya» pa’ninin’ de belgili bir bilimlar sisteması, o’zine ta’n temaları, tu’sinikleri, nızam ha’m kategoriyaları bar.

Ekinshiden, onın’ basqa pa’nler qatarı o’z predmeti, obekti, maqset ha’m wazıypaları bar.

Milliy ideyanın’ predmeti – Milliy ideyanın’ qa’liplesiwi, ken’ ja’miyetshiliktin’ isenimi ha’m sıyınıwına aylanıwı, onın’ ma’deniy negizlerin ja’miyetlik turmıs, miynet iskerliginde bayan bolıw sha’rt-sharayatları, faktorları, nızamlıqlarının’ ilimiy-teoriyalıq tiykarların u’yrenetug’ın pa’nler.

Ja’miyetimizde siyasiy iskerlik artip barmaqta, barliq tarawlarda teren’ reformalar a’melge asirilmaqta. Olardan go’zlengen maqset- «Insan ma’pleri ha’mme na’rseden u’stin» degen a’piwayi ha’m ani’q-rawshan printsipti a’melge asiriw basli’ a’miyetke iye bolg’an demokratiyaliq ma’mleket ha’m a’dalatli’ ja’miyetti quriwdan ibarat.

Shavkat Mirziyoev.

Milliy ideya degende, ata-babalardan a’wlarlarg’a o’tip, a’sirler dawamında qadirlenip kiyatırg’an, sol jurtta jasap atırg’an ha’r bir insan ha’m pu’tin xalıqtın’ qa’lbinde teren’ tamır atıp, onın’ ruwxıy ıqtıyajı ha’m turmıs talabına aylanıp ketken, kerek bolsa, ha’r qaysı millettin’ en’ iygilikli arzıw-umtılıwı ha’m u’mit-maqsetlerin ko’z aldımızg’a keltiretug’ın bolsak, bunday ken’ ma’nisli tu’siniktin’ mazmun-ma’nisin bayan qılg’an bolamız³.

Milliy ideyanın’ obekti sıpatında O’zbekistannın’ o’zine ta’n ta’biyiy, ja’miyetlik-ekonomikalıq, siyasiy milliy-ma’deniy rawajlanıw o’zgesheliklerin, qa’diriyatların bayan etiw mu’mkin. Sonday-aq, xalıqtın’ ma’deniyatı, milliy-ma’deniy miyrasın, adamlardın’ ja’miyetlik qatnasıqların a’melge asırıw menen baylanıslı maqsetlerin ja’miyet turmısında bayan bolıwın talqılaw ju’da’ a’hmiyetli. Sonday-aq, pa’nnin’ obekti - O’zbekistan tan’lag’an rawajlanıw jolı ha’m ja’miyetlik rawajlanıwdın’ milliy-ma’deniy negizleri, ulıwmainsanıy printsipler quraydı.

İlimiy a’debiyatlarda ideya, ideologiya, ideya ha’m ideologiya tu’sinikleri isletilmekte. İdeya ha’m ideologiya ko’birek Batıs ma’mleketlerinde ha’mde rus tilindegi dereklerde ushıraydı. İdeya termini grek tilindegi idea so’zinen alıng’an, ideologiya ushın o’zek bolıp esaplanadı ha’m tu’sinik yaki pikir ma’nisin an’latadı. İdeologiya (İdea - ideya, tu’sinik, logos - ta’liymat) ataması bolsa ideyalar haqqındag’ı ta’liymattı an’latadı ha’m eki tu’rli ma’niste isletiledi:

- ideyalardın’ ma’nis-mazmunı, qa’liplesiwi, a’hmiyeti haqqındag’ı bilimlerdi bayan etedi ha’m ilimiy taraw bolıp esaplanadı.

- qanday da bir ideyanı a’melge asırıw, maqsetke jetiw usılları, quralları, faktorları dizimin an’latadı.

Agar ja’miyet rawajlanıwına «İnsaniyat tariyxı - ideyalar tariyxı» degen printsip tiykarında na’zer salınsa, XX a’sirde bul jaqtan ma’mleketlerdin’ 3 tu’rli joldan barg’an forması rawajlanıwı ma’lim boladı:

1) Qanday da bir ideya ha’m ideologiya absolyutlestirilgen (ideologizatsiyalasqan) ma’mleket. Bunda qanday da bir klass, partiya yaki qatlamga tiyisli ideologiya absolyut hu’kimranlıq da’rejesine ko’teriledi, basqa ideologiya ha’m qaraslarg’a jol qoyılmaydı. O’zgeshe qarastag’ı adamlar joq qılınadı, olarg’a ta’n ideya ha’m ideologiyalar qadag’an etiledi. Burıng’ı awqam, ayırım sotsialistik lager ma’mleketleri ha’m fashizm hu’kimran bolan ma’mleketler bug’an mısal boladı.

2) joqarıdag’ı jag’daydın’ xalıqlar ha’m ma’mleketler basına ju’da’ u’lken apatlar keltirgeni, fashizm ha’m kommunizmnin’ ma’nisi birdey, biraq bir-birine qarama-qarsı ma’mleketler turmısın pu’tinley o’z ishine alg’anı, aqıbetinde 1-2-ja’ha’n urısların keltirip shıg’arg’anı Batıstag’ı ko’p g’ana ma’mleketlerdi basqasha joldan barıwg’a ma’jbu’r qıldı. Bul jol siyasat o’z jolına - ideya o’z jolına, ideologiya o’z jolına - ma’mleket o’z jolına degen qaras (deideologizatsiya) tiykarında qa’liplesti. Biraq XX a’sirdin’ 60-jılları aqırına kelip bul jol da tuwrı emesligi, ideya ha’m ideologiyasız millet, ma’mleket ha’m ja’miyet turmısı ıdırawı mu’mkinligi, ja’miyette ulıwma bir ideyalıq printsipler lazımlıg’ı anıq bolıp qaldı.

3) Demokratiya, pikirler ko’p tu’rliligi, hu’jdan erkinligi, insan huqıqları u’stin bolg’an ja’miyette qanday Qılıp ulıwma ideologiyalıq printsipler bolıwına erisiw mu’mkin? degen sorawlar payda boldı. A’ne sol sorawlarg’a juwap sıpatında aldın’g’ı demokratiyalıq ma’mleketlerde ideyalıq rawajlanıwdın’ zamanago’y jolı - reideologizatsiya printsipleri tiykarında turmıs keshiriwge o’tildi. Bunda qanday da -bir ideologiya hu’kimran ha’m ma’mleket ideologiyası da’rejesine ko’terilmeydi. Al ma’mleket bul tarawda da tiykarg’ı reformator sıpatında is ju’ritedi. Ol ja’miyettegi tınıshlıq, turaqlılıq, bir maqsetlerge erisiw ushın basqa tarawlar sıyaqlı ideyalıq-ideologiyalıq tarawda da rawajlanıwdın’ ha’mme ushın birdey a’hmiyetke iye bolg’an ulıwma printsiplerine pu’tin ja’miyet ko’leminde a’mel qılıwın kepilleydi. Bunda ma’mleket ideologiyashı emes, al ja’miyettegi pikirler ko’p tu’rliligi, ko’z-qaraslar ren-ba’ren’ligi ushın huqıqıy-siyasiy kepillikler, ideyalıq tiykarlar ha’m ideologiyalıq imkaniyat ba’rhulla bar bolıwın ta’miynleydi. (Marifat, 2001 jıl 18 iyul).

Ja’ha’nnin’ demokratik ma’mleketleri ta’jiriybesinde ideologiyalıq ta’rbiyanın’ bay imkaniyatları, tu’rli u’lgileri topllang’an. XX a’sir 60-70 jılları Batıs Evropa ha’m AQShda ideologiyasizlashuvga, yag’nıy ja’miyetlik turmıstı ideologiyadan ayırıwg’a (deideologizatsiya) urındı. Lekin bul jol o’zin aqlamadı. Sebebi ta’rbiyadag’ı ideologiyalıq boslıq o’z ta’sirlerin ko’rsete basladı... Na’tiyjede «ideologiyalıq jan’alanıw», «Qayta ideologiyalasıw» (reideologizatsiya)g’a ku’shli za’ru’rlik tuwıldı ha’m ideologiyasızlıq qa’tesin du’zetiwge kirisildi. Solay etip, Batıs Evropa ha’m AQShtın’ pozitivistik pedagogikası ja’miyetlik qa’diriyatlarg’a itibardı, ideologiyalıq ta’rbiyanı o’z ishine alıwshı «mektepte oqıwshılardı siyasiy indoktrinalawdı a’melge asırıw» kontseptsiyasın islep shıg’ıp, onı turmısqa usına basladı.

A’debiyatlar
1.Ergashev İ. ha’m b. Milliy ideya targ’iboti texnologiyalari. T.: 2016.

2. Ergashev İ., Jakbarav M., Nazarav K. Ja’miyetni demokratlashtirish ha’m milliy goya. T.: Akademiya. 2007.

3.Mirziyoev Sh.M. Ullı keleshegimizni mard ha’m joqarıjanob xalkimiz menen birga kuramiz T.: Uzbekiston, 2017.

4. Mirziyoev Sh.M. Konun u’stinligi ha’m insan ma’plerni ta’miynlew jurt tarakkijati ha’m xalk pa’rawanliginın’ garavi. - T.: Uzbekiston, 2017.

Bekkemlew ushin sorawlar

1. 
   «Milliy ideya: O’zbekstandı rawajlandırıw strategiyası» pa’nin u’yreniwdin’ obektiv za’ru’rligi, maqset ha’m wazıypaları.
   
2. 
   «Milliy ideya: O’zbekstandı rawajlandırıw strategiyası» pa’ninin’ tiykarg’ı tu’sinikleri.
   
3. 
   «Milliy ideya: O’zbekstandı rawajlandırıw strategiyası» pa’ninin’ ja’miyetlik pa’nler dizimindegi ornı.
   
4. 
   «Milliy ideya: O’zbekstandı rawajlandırıw strategiyası» pa’ninin’ predmeti, maqseti ha’m wazıypaları.
   
5. 
   «Milliy ideya: O’zbekstandı rawajlandırıw strategiyası» pa’ninin’ predmeti, obekti, kategoriyalar ha’m printsipleri.
   
6. 
   
   

1^ Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2001 йил 18 январда қабул қилинган «Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунча ва тамойиллар» фани бўйича таълим дастурларини яратиш ва республика таълим тизимига жорий этиш тўғрисида»ги Фармойиши. «Маърифат» газетаси. 2001 йил 20 январь.

2^ Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2006 йил 25 августда қабул қилинган «Миллий ғоя тарғиботи ва маънавий-маърифий ишлар самарадорлигини ошириш тўғрисида»ги қарори. «Халқ сўзи» газетаси, 2006 йил 26 август.

1¹ Эргашев И. ва бошқ. Миллий истиқлол ғояси: Ўзбекистон Республикаси Олий таълим бакалавриат босқичи учун дарслик. -Т.: Академия, 2005. 8-11-бетлар.

3^ И. А. Каримов. Юксак маънавият - енгилмас куч. Т.: “Маънавият”. 2008. 71 бет.