|
Sotsial – ekanomikalıq shart-sharayatlardın o`zgergeni menen adamlarda o`z xalqına, ana tiline ana jerge degen mehir-muxabbat sezimleri jog`alıp ketpeydi. Biraq ayrım adamlardın pikirinshe ha`zirgi ku`nde adamlardı ana ta`biyat ha`m do`gerek a`tiraptag`ı geografik ha`m madeniy na`rseler qızıqtırmay qoyg`an. watan olarg`a endi tek g`ana jasaw, pul tabıw, baylıq arttırıw ushın xızmet qılatug`ın ma`ka`n bolıp qaldı, degen kosmopolotik ideyalardı tarqatpaqshı boladı, yag`nıy olar «Bo`denege qay jerge barsada pıtpıldıq» degenindey qay jerde jaqsı o`mir bolsa, adam sol jerge intiledi. watan, watanparwarlıq sezimleri eskirgen, qalaq tu`sinikler dep dalillewge urınbaqta. Bul menen olar bir neshe mın jıllar dawamında jaratılg`an milliy ma`deniyattın qadirsizleniwine adamlardag`ı watanparwarlıq sezimlerin jog`altıwg`a, o`z watanın basqa xalıq ha`m millet basımınan qorg`amaw sıyaqlı jaramsız ideyalardı adamlar sanasına sindiriwge urınbaqta.
Durıs rawajlang`an mamleketlerde ekanomikalıq integratsiya bar. Evropada jalg`ız pul birlik-Evronı jaratıw shegaralarınan jalg`ız pasportqa o`tiw htb. Bul unamlı protsess, biraq bul watan, watanparwarlıq sezimlerdi joq qılıp jibermeydi.
Muqaddes watan ushın janın qurban etiwge tayar turıw adamnın intelektuallıq jaqtan joqarı da`rejede ekenligin ko`rsetedi. watanparwarlıq ullı sezim esaplanadı.
O`zge jurtlarda jasap isleri ju`risip ketken adamlar ha`m o`z baxtın parawanlıg`ın kemtik ko`redi. Sebebi og`an watan sag`ınshı tınıshlıq bermeydi. Pu`tkil barlıg`ı menen watanına umtıladı. Tek g`ana o`z napsin oylag`an adamlarda watanparwarlıq sezimi bolmaydı. Olar bir jerden ekinshi jerge, bir elden basqa elge ansat g`ana ko`ship ketedi. Olar qay jerge barsamda ku`nimdi ko`re alaman dep oylap, jasawdan maqset o`z na`psin qandırıwdan ibarat dep biledi.
Watan biz ushın sonshelli qadirli ha`m aziz, en awır jınayat qılg`anlarg`a jaza sıpatında watannan bas alıp ketiw hu`kim etiledi.
Miynetkesh xalıq ha`m onın aldıng`ı wa`killeri milliy sezimlerdi ha`miyshe o`zinde birlestirgen ha`m onın tarqatıwshısı bolıp kelgen. Ularga milliy xudbinlik, maktanchoklik, cheklanish, ya`ni milliy kobikka uralib kolish kabi tuygular narsalardir. Basqa xalıq ha`m milletlerge degen dushpanlıq ha`m ko`realmaslıq ju`zege keliwi ushın olarda hesh qanday ekanomikalıq yaki sotsiallıq sebepler joq.
Feodal jarılıwlar, diniy sheklewler rawajlang`an bir sharayatta jasap do`retiwshilik etken ullı babamız A.Nawayı ha`r tu`rli xalıq, tu`rli din wakilleri ortasında dostana mu`nasibetler ornatıw mu`mkinligi haqqında jazadı.
Kungilni olsa maloxat bila tafovut yuk.
Xitoy ulsun, armani va xindi.
Sonday-aq «Farhad ha`m Shiyrin», «Sabbai` Sayyor» sıyaqlı da`stanlarda tu`rli xalıq wakilleri ortasındag`ı doslıq ha`m mehir-muhabbat haqqında jazadı.
Milliy sezimler ko`binese milliy maqtanısh sıpatında ko`rinedi. Biraq sonın menen birge o`z milletin artıqsha maqtap ko`klerge ko`teriw, onın basqa milletlerde bolmag`an pazıyletlerin qayta-qayta aytıp maqtanıw, o`z xalqın basqa xalıqlarg`a qarama-qarsı qoyıw basqa xalıqlardı mensinbeslik ruwhın keltirip shıg`aradı.
Bulardın barlıg`ı real turmısqa a`dilana ko`z-qaras emes ayırım individlerdin sub`ektiv pikirlerinde ju`zege keledi. Bunı a`jayıp «xalıq» kitabının avtorı ataqlı frantsuz tarıyxshısı Jyul` Mishle mısalında ko`riw mu`mkin. Onın watanparwarlıg`ı ayırım jerlerde milletshilik penen almasıp ketedi. Mısalı, Frantsiya tarıyxın barlıq xalıqlar ushın o`rnek bolatug`ın tariyx dep ko`klerge ko`teredi. «Barlıq xalıqlardın tariyxı qaysıdur ma`niste qısqartırılg`an bolıp, tek Frantsiya tariyxı tolıq ko`riniske iye», dep ko`rsetedi. İtaliya tariyxında aqırg`ı a`sirler jetispeydi, Angliya ha`m Germaniya tariyxında baslang`ısh da`wirler jetispeydi. Tek g`ana Frantsiya tariyxın u`yrenip, siz pu`tkil dun`ya tariyxın bilip alıwınız mu`mkin.
Milliy sezimler ha`m keypiyat millet wa`killerinin birlesiwinde ha`m erkinin ko`riniwinde u`lken rol` oynaydı. Millettin birliginde, milliy sezim, milliy qızıg`ıwlardın ulıwmalılıg`ı, tariyxıy ha`diyseler ha`m milliy qa`diriyatlar mehir-muhabbat, milliy maqtanısh sıpatında ko`rinedi.
O`z xalqının ko`p a`sirlik bay tariyxı, a`jayıp ruwhıy miyrası menen haqlı tu`rde maqtanıw, ayırım izertlewshiler oylag`anınday o`tmishti eslep qumsaw emes, ba`lkim xalıqtın jaratqan tariyxıy, materiallıq ha`m ruwhıy baylıqların kenirek u`yreniw ha`m ashıp beriw, olardı keleshek a`wladqa ata-babalardın miyrası sıpatında o`zlestiriwdi ta`miynlewden ibarat.
Sonı ha`m ko`rsetip o`tiw kerek, bul da`wirde millettin qa`lewi, erkli sezimlerdi ko`rsetiw menen birge, milliy o`zin oylawshılıq, milletshilik ha`m olar menen baylanıslı bolg`an milliy xurofiy sezimler de ju`zege shıg`ıp qaladı.
S O R A w L A R:
1.Ne ushın milliy sezimlerdi u`yreniwde na`zik itibar talap qılınadı?
2.Milliy sezimlerdin ha`m sa`wleleniw intensivligi nelerge baylanıslı boladı?
3.Milliy sezimlerdi qurawshı komponentlerge neler kiredi?
4.Milliy tilge mu`nasibet.
Seminar sorawları:
Millet wakillerin birlestiriwde milliy sezimlerdin roli.
Milliy sezimlerdin ju`zege shıg`ıwı, o`zgeshelikleri.
Milliylik ha`m milletshilik sezimleri.
Tayanısh tu`sinikler:
Etnopsixologiya, etnik birlik, millet ruwhı, milliy sezim, qadiriyatlar, u`rp-a`det, da`stu`r.
A`debiyatlar:
V. Karimova. Psixologiya. T.2000y.
X. Alimov. Milliylik va ijtimoiy ruxiyat. T. 1992y
M. Mamatov.
3.Milliy psixologik kiyofa va uning o`zgeshelikleri. T. 1980y.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
