Reja: Yorug‘likning qaytishi va sinishidagi qutblanishi

Yorug’lik kvantlari

• 
  Yorug’lik nurining modda bilan o’zaro ta’siri va bu ta’sir natijasida yorug’lik energiyasining modda atomlarining elektronlarga uzatilish hodisasi fotoelektr effekt yoki fotoeffekt deyiladi.
  
• 
  Fotoeffekt hodisasi G. Gerts tomonidan kashf etilgan va Stoletov tomonidan o’rganilgan
  
• 
  Fotoeffekt natijasida chiqayogan elektronlar fotoelektronlar, zanjirda vujudga kelgan
  

tokni fototoklar deyiladi.

• Fotoeffektni birinchi tajribaviy qonuni:

1. 
   Yorug’lik nuri tushayotgan plastinkaning yoritilganlik darajasi qancha katta bo’lsa, fototok kuchi shuncha katta bo’ladi.
   
2. 
   Vaqt birligi ichida chiqayotgan elktronlar soni tushayotgan yorug’lik intensivligiga to’g’ri proporsionaldir.
   

• Tashqi fotoeffektning asosiy qonunlari:

1. 
   Fotoelektronlarning maksimal tezligi fotokatotga tushayotgan yorug’lik chastotasiga, metalning turiga va uni sirtini hususiyatiga bog’liqdir. U yorug’lik intensivligiga bog’liq emas.
   
2. 
   Yorug’lik ta’sirida katotdan vaqt birligi ichida uchib chiqayotgan fotoelektronlarning umumiy soni (to’yinish toki) fotokatotga tushayotgan yorug’lik intensivligiga to’g’ri proporsionaldir.
   
3. 
   Har qaysi modda uchun fotoeffekt vujudga kelishi mumkin bo’lgan eng kichik yorug’lik to’lqininig chastotasi (yoki eng katta to’lqin uzunligi) ning qiymatlari mavjud bo’lib, u fotoeffektning “qizil chegarasi” deb ataladi. Bu chegara turli moddalar uchun turli qiymatlarga ega.
   

• 
  Yorug’lik ta’sirida jismdan elektronlarning ajralib chiqib, erkin holatga o’tishi tashqi fotoeffekt deyiladi. Tashqi fotoeffekt, asosan, metallarning to’lqin uzunligi kichik bo’lgan yorug’lik nuri bilan o’zaro ta’sirida kuzatiladi.
  
• 
  Elektronlarning jismda bir holatdan ikkinchi holatga yorug’lik ta’sirida o’tishi ichki fotoeffekt deyiladi. Ichki fotoeffekt dielektrik va yarim o’tkazgichlarda sodir bo’ladi. Ichki fotoeffekt tufayli ularning elektr o’tkazuvchanligi ortadi.
  
• 
  Fotoeffekt hodisasining yorug’lik energiyasining elektr energiyasiga aylantirib berish hususiyatidan fan va tehnikada keng qo’llaniladi. Shu husisayat asosida ishlaydigan asboblar fotoelektriklar deb ataladi.
  
• 
  Yorug’lik zarracha sifatida foton deb ataladi yoki yorug’lik kvantiga foton deyiladi.
  

 Foton energiyasi:


Muhitda :

• 
  Fotoeffekt uchun Eynshteyen tenglamasi:
  

bo’lganda fotoeffekt yuz beradi.

•