Reja Yalpi talab-yalpi taklif modeliga umumiy tavsif Yalpi talab tushunchasi va grafigi

5.3.1-chizma. Yalpi taklif egri chizig‘i 

 

Bu kesmada yalpi taklifni tahlil qilish quyidagi shartlarga tayanadi:

 

•

 

ishlab chiqarish omillari tо‘liq band bо‘lmagan sharoitda amal qiladi; 

•

 

baholar, nominal ish haqi qayd etilgan, bozor tebranishlaridan juda kam ta’sirlanadi; 

•

 

real  miqdorlar  (ishlab  chiqarish,  bandlilik,  real  ish  haqi)  harakatchan  va  bozor 

tebranishlaridan tez ta’sirlanadi. 

Vertikal  yoki  klassik  kesma

da  iqtisodiyot  tо‘liq  bandlik  sharoitiga  yoki 

ishsizlikning  tabiiy  darajasi  sharoitiga  erishgan  vaziyatni  kо‘ramiz.  Iqtisodiyot  egri 

chiziqning  bu  kesmasida  о‘zining  ishlab  chiqarish  potensiali  darajasida  bо‘ladi.  Bu 

shuni  bildiradiki,  baholarning  har  qanday  oshishi  ishlab  chiqarish  hajmining  oshishiga 

olib  kelmaydi.  Chunki,  iqtisodiyot  tо‘liq  quvvatda  faoliyat  kо‘rsatayotgan  bо‘ladi. 

Tо‘liq  bandlik  sharoitida  ayrim  firmalar  boshqa  firmalarga  nisbatan  resurslarga 

yuqoriroq baholarni taklif etish orqali ishlab chiqarish hajmini oshirishga harakat qiladi. 

Ammo,  bunday  holatda  ayrim  firmalarning  resurslar  va  ishlab  chiqarish  hajmini 

oshirishi,  boshqalari  uchun  yо‘qotishga  olib  keladi.  Natijada  bu  mahsulotlar  bahosi 

oshishi mumkin, lekin ishlab chiqarishning real hajmi о‘zgarmay qoladi.  

Ko’tarilb boruvchi 

yoki oraliq kesma 

Gorizontal yoki 

Keyns kesmasi 

 

Vertikal yoki 

 klassik kesma 

---

Klassik nazariyada yalpi taklifni tahlil qilish quyidagi shartlarga tayanadi: 

-ishlab  chiqarish  hajmi  faqatgina  ishlab  chiqarish  omilari  hajmiga  va 

texnologiyalarga bog‘liq va baholar darajasiga bog‘liq emas; 

-ishlab chiqarish omillari va texnologiyalarda о‘zgarish sekinlik bilan rо‘y beradi; 

-iqtisodiyot  tо‘liq  bandlik  sharoitida  amal  qiladi,  ya’ni  ishlab  chiqarish  hajmi 

potensial darajaga teng; 

-baholar  va  nominal  ish  haqi  о‘zgaruvchan,  ularning  о‘zgarishi  bozorlarda 

muvozanatni ta’minlab turadi. 

Oraliq kesma

 – ishlab chiqarish real hajmining о‘sishi narxlar darajasining о‘sishiga 

mos ravishda о‘sib boradi. Nima uchun? Chunki, iqtisodiyotning pasayish holatidan tо‘liq 

bandlikka  о‘tishi  notekis  va  turli  vaziyatlarda  rо‘y  beradi.  Masalan,  ayrim  tarmoqlarda 

resurslarning yetishmasligiga duch kelinsa, boshqa tarmoqlarda hozircha ortiqcha resurslar 

mavjud  bо‘ladi.  Shuningdek,  ular  ishlab  chiqarishni  kengaytirish  uchun  yangi  asosiy 

vositalar  sotib  olish  va  malakasiz  mutaxassislardan  foydalanishiga  tо‘g‘ri  keladi.  Bu  esa 

mahsulotlar  birligiga  ketadigan  xarajatlarning  oshishiga  va  natijada  baholar  darajasining 

о‘sishiga olib keladi. 

Ishlab chiqarish hajmi kо‘payishi yoki kamayishi bahoga bog‘liq bо‘lmagan omillar 

hisobiga  ham  rо‘y  berishi,  bu  omillar  esa  yalpi  taklif  egri  chizig‘ini  о‘ng  yoki  chap 

tomonga  siljitishi  mumkin.  Bahoga  bog‘liq  bо‘lmagan  omillarning  xususiyati  shundaki, 

ular mahsulot birligiga ketgan xarajatlarga bevosita ta’sir qiladi  va shu orqali jami taklif 

egri chizig‘ining siljishiga sabab bо‘ladi.  

Bu  omillarga  texnologiyalardagi  о‘zgarishlar,  ishlab  chiqarish  omillari  miqdorining 

о‘zgarishi, resurslar baholarining о‘zgarishi, firmalarni soliqqa tortishdagi о‘zgarishlar  va 

boshqalar kiradi.