Reja: Xelitseralilar tashqi tuzilishi

Telifonlar (Uropygi) turkumi.
Bu tаksonga 100 dan ortiq turlar kiradi. Bir qancha turlari yirik bo’g’imoyoqlilar bo’lib uzunligi 80 mm gacha boradi. Boshko’krak butunlay karapaks bilan qoplangan va oldingi qismda ko’zlar joylashgan. Xeletseralari juda kichik va 2 ta bo’g’indan iborat. Oxirga uchi ingichka tirnoqqa aylalangan. Boshko’krak oxirgi pedipalpalari uzun qisqichga aylangan va ushlash uchun xizmat qiladi.Yirtqichlik bilan hayot kechiradi.
Qorin segmentlarini oxirgi segmenti yon tomonlarida 2ta purkovchi bezlar joylashgan bo’lib ,ularni teshigi tashqariga ochilgan. Bezlar purkagan modda tarkibida 84 % chumoli kislota 5 %kapril kislota bo’ladi.Bu biologik qurol ov qilishi va dushmanidan ximoya vazifasini bajaradi. Suyuqlik odam terisini kuydirish tasiriga ega .Uropugalarda ko’payish vaqtida qumli nikoh marosimi orqali erkaklari urg’ochilarini urug’lantiradi. Urg’ochilari urug’langan tuxumini, o’z tanasiga birikkan sumkachaga qoyadiva tuxumdan lichinka chiqmamaguncha uyasidan tashqariga chiqmaydi.
Chilviroyoqlar (Amblypygi) turkumi.
Bu tropic va subtropik o’rgimchaksimonlar ko’p tomonlama o’rgimchaklarga o’xshaydi. Bularni yer yuzida 100 dan ortiq turi tarqalgan bo’lib, yashirin hayot kechiradi. Chilviroyoqlar tungi hayvon bo’lib, kunduz daraxtlar barglari ostida, shag’allar ostida yashirinib yotadi. Ular uzunligi 4 mm dan 45 mm gacha boradi. Boshko’krak butunlay koraps bilan qoplangan. Boshida 5 juft ko’zlari bor. Qisqichli xelitseralariga o’xshaydi. Zaxar bezlari mavjud emas.


O‘rgimchaklar (Araneae) turkumi.
O‘rgimchaklar tabiatda nihoyatda keng tarqalgan. Yer yuzining dengiz va okeanlaridan boshqa deyarli hamma biotoplarda, xilma-xil hayot sharoitida yashashga layoqatlashgan. Bularning hamma turlari o‘rgimchak hayotida katta ahamiyatga ega bo‘lgan o‘rgimchak tolasi ishlab chiqarishi xarakterli.
O‘rgimchaklar boshko‘krak qismini ixchamlanishi, anchakatta qorincha qismini esa boshko‘krakdan katta bo‘lib, keskin ajralishi, harakatchanligi va undagi bo‘g‘imlarning birikib ketganligi bilan ham xarakterlanadi. O‘rgimchak tolasi ishlab chiqaruvchi bezlar qorinchaning oxiriga – “o‘rgimchak bo‘rtmasi”ga ochilgan (oxirgi ikki juft qorincha oyoqlari o‘rgimchak tolasi ajratuvchi “o‘rgimchak bo‘rmasi” ga aylangan). Shu munosabat bilan ko‘krak oyoqlarining uchida tola joylovchi o‘simtalar va “tarnoqcha” lar rivojlangan. Bir yoki ikki juft o‘pka yoki traxeya naychalari shaklidagi nafas olish organlari qorinchaning oldingi tomoniga ochilgan.
Yashash sharoitiga qarab, o‘rgimchaklarning rangi-tusi va katta-kichikligi turlicha bo‘lishi mumkin. Boshko‘krakning ustki qismi qattiq va chidamli qalqon bilan himoyalangan. Boshning oldingi tomonida to‘rt juft, har xil kattalikdagi ko‘zlari bo‘lib, u turli o‘rgimchaklarda turlicha joylashgan. Kalta va kuchli muskulli xeletseralar baquvvat, o‘tkir tirnoqchalar bilan qurollangan. Bu asosiy himoya va hujum organi turli hayvonlarni ovlash, o‘ldirish va maydalab kemirishga yordam beradi. Mazkur tirnoqchalarning ichiga zahar bezlarining yo‘li ochilgan. Sirtidan qaralganda oyoqlarga o‘xshagan pedepalplarda juda ko‘p sezuv tolachalari; erkaklarining pedepalp bo‘g‘imida qo‘shilish organi joylashgan.
To‘rt juft ko‘krak oyoqlari yurishdan tashqari xilma-xil vazifalar bajarishga moslashgan. Bulardagi duda ko‘p tukchalar – teri sezuv va hid sezuv vazifasini bajarsa, oldingi oyoqlari ovlashga ham xizmat qiladi. oyoqlarining uchidagi ilmoqsimon va taroqchasimon o‘simtalar o‘rgimchak ipini tekislash, uyalar to‘qish, kovlash, tuxum pillasi tayyorlash vazifasini bajaradi.