Reja: Umumiy tushunchalar. Fanning maqsadi va vazifalari

 

 

---

 

 

3. Jismlarning muvozanati va kuchlar haqidagi asosiy tushunchalar 

Nazariy  mexanikada  kuch  tushunchasi  asosiy  birlamchi  tushuncha 

hisoblanadi.  

Kuch - berilgan jismga boshqa jismlar tomonidan koʻrsatilayotgan mexaniл 

taʼsirning miqdori va yoʻnalishini ifodalovchi kattalik. 

Kuch  vektor  kattalik  bo‘lib,  u  o‘zining  son  qiymati  (miqdori)  yoki  moduli, 

qo‘yilish nuqtasi va yo‘nalishi bilan xarakterlanadi (1.2-rasm). Kuch vektori bilan 

ustma-ust  tushuvchi  to‘g‘ri  chiziqqa,  shu  kuchning  ta’sir  chizig‘i  deb  ataladi. 

Kuchlar sistemasi deb qaralayotgan qattiq jismga yoki mexanik sistema nuqtalariga 

qo‘yilgan kuchlar to‘plamiga aytiladi [7]. 

 

1.2-rasm.  

 

Kuchning  yo‘nalish  va  qo‘yilish  nuqtasi  jismlarning  mexanik  ta’siriga  va 

ularning bir-biriga nisbatan joylashishlariga bog‘liq. Masalan, Yerning jismga ta’siri 

Yer markaziga qarab yo‘nalgan bo‘lib, u jismning og‘irlik markaziga qo‘yilgan.  

Rasmda kuch uchida strelkasi bo‘lgan to‘g‘ri chiziq kesmasi bilan ko‘rsatiladi 

(1.2-rasm). 

Kesmaning  boshi  kuch  qo‘yilgan  nuqta  bo‘ladi.  Kesmaning  uzunligi  biror 

masshtabda kuch miqdorini shartli tasvirlaydi.  

Jismga  bir  vaqtda  ta’sir  qiluvchi  𝐹

1

⃗⃗⃗ ,  𝐹

2

⃗⃗⃗⃗   ,  …,  𝐹

𝑛

⃗⃗⃗   kuchlar  to‘plami  kuchlar 

sistemasi deyiladi [8]. 

Berilgan 

𝐹

1

⃗⃗⃗ , 𝐹

2

⃗⃗⃗⃗  , …, 𝐹

𝑛

⃗⃗⃗  kuchlar sistemasi ta’siridan qattiq jism yoki mexanik 

sistema  o‘zining  tinch  holatini  yoki  inertsial  harakatini  o‘zgartirmasa,  bunday 

sistemaga  nolga  ekvivalent  yoki  muvozanatlashgan  kuchlar  sistemasi  deyiladi  va 

quyidagicha yoziladi: 

(

𝐹

1

⃗⃗⃗ , 𝐹

2

⃗⃗⃗⃗  , …, 𝐹

𝑛

⃗⃗⃗ ) 



 0                                           (1.1) 

---

Qattiq jismga qo‘yilgan (

𝐹

1

⃗⃗⃗ , 𝐹

2

⃗⃗⃗⃗  , …, 𝐹

𝑛

⃗⃗⃗ ) kuchlar sistemasining ta’sirini boshqa bir 

(

𝑄

1

⃗⃗⃗⃗ , 𝑄

2

⃗⃗⃗⃗  , …, 𝑄

𝑛

⃗⃗⃗⃗⃗ ) kuchlar sistemasining ta’siri bilan almashtirish mumkin bo‘lsa, 

bunday kuchlar sistemalariga ekvivalent kuchlar sistemalari deyiladi va quyidagicha 

yoziladi: 

(

𝐹

1

⃗⃗⃗ , 𝐹

2

⃗⃗⃗⃗  , …, 𝐹

𝑛

⃗⃗⃗ ) 



 (

𝑄

1

⃗⃗⃗⃗ , 𝑄

2

⃗⃗⃗⃗  , …, 𝑄

𝑛

⃗⃗⃗⃗⃗ )                                   (1.2) 

Kuchlar  sistemasining  jismga  ko‘rsatadigan  ta’sirini  bitta  kuchning  ta’siri 

bilan almashtirish mumkin bo‘lsa, bu kuch berilgan kuchlar sistemasining teng ta’sir 

etuvchisi deyiladi. (

𝐹

1

⃗⃗⃗ , 𝐹

2

⃗⃗⃗⃗  , …, 𝐹

𝑛

⃗⃗⃗ ) kuchlar sistemasining teng ta’sir etuvchisini 𝑅⃗  

bilan belgilasak, u holda quyidagi ifoda hosil bo‘ladi: 

(

𝐹

1

⃗⃗⃗ , 𝐹

2

⃗⃗⃗⃗  , …, 𝐹

𝑛

⃗⃗⃗ ) 



𝑅⃗                                                  (1.3)