Reja texnikaviy o`lchovlar, nazorat qilish va uning turlari

Aim.uz

Texnikaviy o`lchovlar, o`lchov vositalari va usullari haqida asosiy tushunchalar.

REJA

1. 
   Texnikaviy o`lchovlar, nazorat qilish va uning turlari.
   
2. 
   O`lchash vositalari, ularning turlari.
   
3. 
   O`lchash aniqligi va absolyut xatolik.
   
4. 
   Xatolik turlari va ularga ta`sir etuvchi omillar.
   
5. 
   Uzunlik uch o'lchovlari to'plamlari.
   

Rus kimyogar olimi D.I. Mendeleev «Fan o’lchash boshlangandan beri rivojlanmoqda, ya’ni o’lchashsiz fan boshlanmaydi» degan edi. Hozirgi davrda o’lchashsiz iqtisodiy va ijtimoiy hayotni tasavvur etib bo’lmaydi.

Chizmaga, ishlab chiqarish, nazorat qilish, defektlash yoki mahsulotga xizmat qilish texnologik xaritalaridagi eskizlarga qo’yilgan o’lcham talab etilgan aniqlik bilan o’lchanishi kerak. O’lchash o’rnatilgan tartib va qoida, hamada asosli ravishda tanlangan o’lchash vositasi yordamida bajariladi.

O’lchash – bu maxsus texnik vositalar yordamida fizik miqdorning qiymathii tajriba yo’li bilan aniqlashdir. O’lchash – o’lchanayotgan miqdorni (masalan, val o’lchamini) birlik sifatida qabul qilingan miqdor bilan taqqoslashdan iboratdir (uzunliklarni o’lchash uchun bunday birlik sifatida metr qabul qilingan). O’lchov birliklari, vositalarini va o’lchash usullarini o’rganadigan fan metrologiya deb ataladi. Metrologiyaning asosiy vazifalari O’z RST 8.010-93 (GOST 16263-70) da keltirilgan. O’lchov birliklarini umumlashtirish maqsadida ISO ning oliy organi XI Bosh anjumani tavsiyasiga binoan 1960 yilda birliklarning xalqaro tizimi SI (internatsional tizim) kiritildi. Shu asosda GOST 8.417-81 (ST SEV 1052-78) ishlab chiqildi.

SI da har xil parametrlarni: mexanik, issiqlik, elektrik, magnit, yorug’lik, akustik va ionlashtiruvchi nurlanishlarni o’lchashda ishlatiladigan oltita asosiy birlik bor. Asosiy birliklar sifatida:

metr (m) – uzunlikni o’lchash uchun;

kilogramm (kg) – massani o’lchash uchun,

sekund (sek) – vaqtni o’lchash uchun;

Kelvin gradusi (K°) - haroratni o’lchash uchun;

Amper (A) - elektr toki kuchini o’lchash uchun;

kandela (sham) kd – yorug’lik kuchini o’lchash uchun ishlatiladi.

Kuch birligi qilib Nyuton olinadi 1H=1kгмc^-2; bosim birhgi Paskal 1Пa =1кгм^-1c^-2 va h.k. SI da o’nlik ko’paytmalar uchun quyidagi qo’shimchalar kiiitildi:

eksa (e)–10¹¹; peta (p)–10¹⁵; tera (t)–10¹²; giga (g)–10⁹; mega (m)–10⁶; kilo (k)–10³; gekto (g)–10²; deka (da)–10¹; ditsi (d)–10^-1; santi (s)–10^-2; milli (m)–10^-3; mikro (mk)–10^-6; nano (n)–10^-9; piko (p)–10^-12; femto (f)-10^-15; atto (a)–10^-18.