Reja: Tabiiy sharoitda o‘simlik va hayvonlardagi shaxsiy o‘zgaruvchanlik

Yashash uchun kurash xillari. Darvin yashash uchun kurashishning uch xil: a) har xil turlarga mansub organizmlar orasidagi kurash; b) bir turga kiruvchi organizmlar orasidagi kurash; d) organizmlarning anorganik tabiatning noqulay sharoitlariga qarshi kurashi kabi formalarini farqlagan.
Har xil turlarga mansub organizmlar orasidagi kurash niho yatda turli-tuman. Bo‘ri va tulkilar tovushqonlar bilan oziq- lanadilar. Shunga ko‘ra bo‘rilar bilan tulkilar, shun ingdek, tul kilar bilan tovushqonlar orasida doimo, yashash uchun o‘zaro kurash ketadi.
O‘ljaning yo‘qligi yirtqichlar ning och qolishiga va o‘limiga sabab bo‘ladi. Markaziy Osiyoda ko‘p tarqalgan hind maynasi chigirtkalar bilan ham oziqlanadi. Chigirtkalar chumchuqlar uchun ham oziqa sanaladi. Binobarin, maynalar bilan chumchuqlar orasida raqobat ro‘y beradi. Tuyoqli hayvonl ar o‘simliklar bilan oziql anadi. O‘simliklar bilan chigirt kalar ham oziq lanadilar.
43-rasm. Turlararo kurash:
1 — baliq yeyayotgan qora suvke; 2 — ilonburgut ozig‘i bilan; 3 — yo‘n g‘ichqani «bo‘g‘ayotgan» zarpechak; 4 — zarpechak guli.
Chigirtkalarning tez ko‘pay ishi

¹ 2 tuyoqli hayvonlarning och qolib o‘lishiga sabab bo‘ladi. Ikkinchi tomondan tuyoqli hayvonlar hayoti yirtqich hayvonlarga bog‘liq. O‘simliklarning mavjudligi faqat o‘txo‘r hayvonlargagina emas, balki ularni changlatadigan hasharotlar,
4 hamda, boshqa o‘simlik turlari
3 o‘rtasida bo‘ladigan raqobat bilan ham aloqador. Turlar orasidagi yashash uchun kurash unchalik
shiddatli bo‘lmasligi mumkin (43-rasm). Bunga asosiy sabab har turga mansub organizmlarning oziqasi bir xil emas, turli xil bo‘lishidad ir. Masalan, maynalar faqat chigirtka bilangina emas, balki qo‘y, qoramollar tanasidagi so‘na va boshqa parazitlar hamda gilos, uzum va hamda qushlarning bolalari bilan oziqlanadilar. Tulkilar ham o‘z navbatida faqat tovushqonlar bilan emas, balki sichqon, kirpi va qushlar bilan ham oziqlanadilar.
Bir turga kiruvchi organizmlar o‘rtasidagi kurash. Yuqoridagilardan farqli ravishda bir turga kiruvchi organizmlar- ning oziqa, yashaydigan hudud va hayot uchun zarur bo‘lgan boshqa omillarga nisbatan talabi o‘xshash bo‘ladi. Bir turga kiruv chi qushlar orasida urchish paytida uya qurish uchun joy tanlash bo‘yicha raqobat ro‘y beradi. Sutemizuvchi hayvonlar, qushlarda erkak organizmlar o‘rtasida urg‘ochi organizmlar bilan qo‘shilish uchun kurash ketadi. G‘o‘za, bug‘doy va boshqa o‘simlik urug‘lari zich ekilganda, ular orasida yorug‘lik, namlik, oziqa uchun raqobat kuzatiladi. Oqibatda ular nimjon bo‘lib o‘sadilar. Bir turga kiruvchi daraxtlar, butalar orasida ham bunday holat kuzatiladi. Shox-shabbasi keng quloch yozgan eng baland daraxtlar quyosh nurining ko‘p qismini tutib qoladi.
Ularning baquvvat ildiz sistemasi tuproqdan ko‘proq suv va unda erigan mineral moddalarni shimib oladi. Buning hisobiga qo‘shni daraxtlar zaif bo‘lib o‘sadi yoki o‘sishdan to‘xtab nobud bo‘ladi (44—45-rasmlar).