Reja: Tabiiy sharoitda o‘simlik va hayvonlardagi shaxsiy o‘zgaruvchanlik

Yashash uchun kurash va tabiiy tanlanish

Reja:

1.Tabiiy sharoitda o‘simlik va hayvonlardagi shaxsiy o‘zgaruvchanlik
Organizmlarning ko‘payishi tezligi
2.Organizmlarning anorganik tabiatning noqulay sharoitlariga qarshi kurashi
Organizmlar orasidagi munosabatlardan odamning foydalanishi
3.Tabiiy tanlanish
4.Tabiiy tanlanishning shakllari

Darvin sun’iy tanlash yo‘li bilan yovvoyi hayvonlarni xona- kilashtirish, yovvoyi o‘simliklarni madaniylashtirish, zot va nav- larn ing belgi-xossalarini o‘zgartirish mumkinligini aniqlagach, tab iiy sharoitda yashaydigan organizmlarda ham shunga o‘xshash jaray on ro‘y berishi mumkin, degan taxminga keldi. Lekin uning qanchalik asosli ekanligini isbotlash uchun, birin- chidan, tabiiy sharoitda yashaydigan o‘simlik va hayvonlarda shaxsiy o‘zgaruvc hanlik, ikkinchidan, odam xohishiga o‘xshash tabiatda ham qandaydir yo‘naltiruvchi omil mavjudligini isbotlash zarur edi.

Tabiiy sharoitda o‘simlik va hayvonlardagi shaxsiy o‘zgaruvchanlik

Darvin har qanday o‘simlik, hayvon nasl qoldirganda yangi avlod ota-onadan, shuningdek, o‘zaro ayrim belgi-xossalari bilan farq qilishini kuzatdi va uni shaxsiy o‘zgaruvchanlik deb nomladi (42-rasm). Olim qayd qilishicha, o‘zgaruvchanlikning asl sababi organizm atrofidagi abiotik va biotik muhitning o‘zgarishi bilan chambarchas bog‘liq. Odatda harorat, namlik, havo, oziqa va boshqa omillarning o‘zgarishi organizmlarning o‘zgarishiga olib keladi. Organizmlarga tashqi muhitning ta’siri muayyan va nomuayyan ko‘rinishda bo‘lishi mumkin. Birinchi holatda tashqi muhit ta’siri barcha organizmlarda ikkinchi holatda esa ayrim organizmlarda namoyon bo‘ladi. Boshqacha aytganda birinchi holatda guruhli o‘zgaruvchanlik, keyingisida shaxsiy o‘zgaruvc hanlik ro‘y beradi.
Tashqi muhit omillari organizmlarga bevosita yoki bilvosita ta’sir etishi ham mumkin. Tashqi muhitning bevosita ta’siri natijasida organizm, bilvosita ta’sirida esa uning keyingi avlodlari o‘zgaradi. Darvin organizmlarda shaxsiy o‘zgaruvchanlik borli- gini yana tur bilan tur xilini taqqoslash yo‘li bilan ham isbotladi. «Tur xili» deganda Darvin turga xos belgi-xossalar yaxshi ifodalanmagan organizmlar guruhini tushungan. Bir tur bilan ikkinchi tur orasida oraliq formalar uchramaydi. Lekin tur bilan tur xili orasida bunday oraliq formalarning uchrashi tabiiy bir hol. Shu bois tur xillarini Darvin yashagan davrda «shubhali turlar» deb ham ataganlar. Tur xillarining tabiatda mavjudligi tufayli olimlar turlar sonini aniqlashda qiyinchilikka duch keladilar. Bunga asosiy sabab ba’zi olimlar belgi-xossalarning ifodalanish darajasiga yetmagan organizmlar guruhini tur, boshqa olimlar esa tur xili deb hisoblaydilar. Darvin yashagan davrda Angliya florasida 182 ta «shubhali turlar» mavjud bo‘lgan.

42-rasm. O‘simliklar, hayvon va bakteriyalardagi o‘zgaruvchanlik.