Режа: Резина саноатининг ҳалқ хўжалигидаги роли

Жадвал-3
Эбонит стерженларни босқичма босқич вулканлаш режими

Буғ босими, Мпа	Босқич	Турли диаметрли эбонит стерженларни вулканлаш вақти, соат
		50 мм	55 мм
0,23	1	1	1
0,17	2	1	1
0,10	3	12	16
0,13	4	5	7
0,23	5	3	3
Жами	5	22	28

Эбонитлар табиий, бутадиен-стирол, бутадиен - нитрил каучуклардан тайёрланиши мумкин.


Таянч сўзлар
Эбонит, олтингугурт, вулканизация, тўлдирувчи, эбонит чанги


Назорат саволлар

1. 
   Қаттиқ резиналар қўлланиладиган соҳа.
   
2. 
   Қаттиқ резиналарга қўйиладиган талаблар.
   
3. 
   Эбонитлар учун резина аралашма таркиби.
   
4. 
   Қаттиқ резиналарни вулканлаш.
   

Фойдаланилган адабиётлар
1. Ф.Ф. Кошелев, А.Е. Корнев, А.М. Буканов «Общая технология резины» М.Химия, 1978, С. 482-490.
2. Н.В. Белозеров “Технология резин” М.Химия, 1987, С. 252-275

6-мавзу: Ғовакли резиналар
Режа:
1. Ғовакли резиналарнинг турлари
2. Ғовак ҳосил қилувчи материаллар.
3. Ғовакли резина олиш шартлари ва яратилиши.
4. Резина аралашманинг пластиклиги ва таркиби.


Ғовакли резиналар яхши иссиқлик ва товушдан изоляцияловчи хусусиятга эга. Бу каби резиналар автомобил, кимё саноатида, совутгич-лар қурилмаларида, санитария-гигиена буюмлари ишлаб чиқаришда, тиббий жиҳозларда, спорт молларида, фильтрлар тайёрлашда, зарблар таъсирини яхши ютувчи амортизаторларда ва иссиқлик изоляцияловчи сифатида қўлланилади.
Олиниши усули ва ҳосил бўладиган ғоваклар характерига кўра бу турдаги резиналар қуйидаги турларга бўлинади:

• 
  Йирик ёки майда очиқ (туташган) ғовакли резиналар.
  

Резина аралашмаларини прессда пар ёки ҳаво мухитида вулканлаш усулида тайёрланади. Бу синфга латексдан механик кўпиртириш, ҳаво пуркаш йўли билан олинадиган кўпикли резиналар ҳам киради.

• 
  бир текис ячейкали ёпиқ ғовакли резиналар.
  

Бу турдаги резиналар резина аралашмасига газ тўйинтириш ёки газ ҳосил қилувчи (пораобразующие, газаобразующие) моддалар қўшиш орқали ҳосил қилинади.
Ғовакли резиналар юмшоқ ва қаттиқ тайёрланади ва бу тайёрлаш меҳнат талаб жараёндир.
Ғовакли резиналарнинг хоссалари ғовакларнинг (очиқ, ёпиқ, аралаш) характери ҳамда ғоваклилик даражаси билан боғлиқ. Ғоваклилик даражаси - бирор ҳажмда ғоваклар бир текислиги ва ғоваклар ўлчамидир. Шунинг учун ҳам ўзининг структураси ва зичлиги билан баҳоланади.
Ғовакли резиналарга деформациянинг таъсири ғоваклар характери билан боғлиқ бўлиб, қуйидаги расмда келтирилган.



Юқоридаги расмдан кўриниб турибдики ёпиқ ғовакли резина намуналари сиқилганда (3-чи эгри чизиқ) ёпиқ ғоваклар ячейкалари етарлича қаршилик кўрсатмоқда. Очиқ ғовакли резиналарда сиқилишга қаршилик кам. Аралаш ғовакли резина намуналарида сиқилишга қаршилик улар оралиғида.
Ғовакли резиналар хоссалари бир неча усуллар билан ўрганилади.
Эгилувчанлиги маълум бир куч таъсири остида сиқилувчанлиги билан ўрганилади.
Эластиклиги ёки фойдали эгилувчанлиги маятникли копёр приборида ўрганилади.
Амортизацион қобилиятини ўрганиш учун ғовакли резина намунаси иккита параллел пластинка орасига жойлаштирилади ва пластинкалар бирига зарба берилади. Махсус прибор иккинчи плитанинг орқасида зарба кучининг ютилишини белгилайди.
Ғоваклар характери унинг сувни юта олишлик хусусияти билан ҳам ўрганилади. Ёпиқ ғовакли резиналар деярли сув ютмайди.
Ғовакли резина ишлаб чиқариш каучукнинг газларни юта олиш ва газ ўтказувчанлик қобилиятига асосланган. Ютилган газларнинг эрувчанлиги газнинг хусусияти, босим ва ҳароратга боғлиқ. Ҳарорат ортиши билан газларнинг эрувчанлиги кескин камаяди. Газларни каучукда эриши – экзотермик жараён.


Ғовак ҳосил қилувчи материаллар.
Ҳосил бўладиган ғовакнинг хусусияти ғовак ҳосил қилувчи моддаларнинг миқдори ва табиати билан боғлиқ. Резинага қўшиладиган ғовак ҳосил қилувчи неорганик, органик моддаларни қўйидаги турларга бўлишимиз мумкин:

• 
  Юқори ҳароратда учувчан ҳолатга ўтувчи моддалар: сув ва турли учувчи эритувчилар - бензол, толуол, ксилол, бензин, формалдегид;
  
• 
  Бир – бири билан таъсирлашган учувчан газ ҳосил қилувчи моддалар: стеарин, олеин, фтал кислотаси ва мел, олеин кислотаси ва майда рух;
  
• 
  Резина аралашмадаги юқори босим остида эрувчи газлар – азот, гелий, аргон, неон, карбонат ангидрит;
  
• 
  Газ ажралиши билан эрувчи моддалар:
  

Ғовакли резиналарни олиш шартлар:
Ғовакли резиналар ишлаб чиқаришда маълум шартларга риоя қилиш зарур:

• 
  вулканланмаган резина қоришмаси етарлича пластик бўлиши зарур;
  
• 
  ғовак ўлчами, қолаверса губканинг зичлиги мувофиқ равишда пластиклик учун асос ҳисобланади;
  
• 
  ғовак ҳосил бўлиш (пуфланиш) тезлиги ва вулканизация тезлиги билан баровар кетиши зарур. Энг яхши натижа, резинада ғовак ҳосил бўлиши ва вулканизация тезлиги секин кетиб, вақт бўйича бир-биридан орқада қолмаган ҳолда кузатилади.
  

- агар вулканланиш тезлиги пуфлаш ёки ғовак ҳосил бўлиш тезлигидан аввал бўлса, буюмда қалин деворли майда ғоваклар ҳосил бўлади; Аксинча, вулканлаш тезлиги ғовак ҳосил бўлиш тезлигидан ортда қолса, буюмда хажми катта аммо нотекис хамда юпқа деворли ғовак ҳосил бўлади.
- ғовак ҳосил бўлишда ички босим, буюм шаклланиш босимдан катта бўлиши керак. Ғовакҳосилқилувчилар моддаларнинг нисбий газҳосилқилувчилик ҳусусияти қуйидаги прибор орқали ўрганилади:
- ғовакли резиналар иссиклик ўтказувчанлигини яхшилаш учун иссиқ ўтказувчанлиги юқори бўлган ингредиентлардан қўшиш лозим. Бу каби резиналарни буғҳаво мухитида вулканланган маъқул.
Ғоваклар ҳусусияти ғовакҳосилқилувчи модданинг таркибдаги миқдорига, хоссасига ва вулканлаш шароитига боғлиқ. Паст босимда вулканлашда очиқ, ёпиқ ва аралаш ғоваклар ҳусусияти, резина аралашма қовушқоқлигига ҳамда, ғовак ҳосил бўлишнинг бошланиш моментидаги вулканланиш даражасига боғлиқ.
Резина аралашманинг пластиклиги ва таркиби.
Ғовакли резиналар учун пластиклиги оқувчан ҳолатга яқин бўлган каучуклар қўлланилади. Одатда пластиклиги ≥0.6 бўлган “смокед-шитс” ва “светлий креп” каучукларидан, хамда пластиклиги ≥0.4 бўлган юмшоқ синтетик каучуклардан ғовакли резина олишда қўлланлади.
Ғовакли резиналар рецептини тузишда ноактив тўлдирувчилардан мел, литопон, баритдан фойдаланиш мақсадга муофиқ. Тех. углерод иштирокида эса ўртача зичликдаги ғовакли резина ҳосил бўлади.
Юмшаткич сифатида фактислар, юмшоқ кумарон-иденовая смолалари ва нефт мойлари ишлатилади.
Эскиришга қарши қўшимчалар сифатида рангли ғовакли резиналар учун фенол типидаги, қора рангли ғовакли резиналар учун фенил-β нафталамин ёки N –фенил-N-изопропил-n-фенилендиамин воск билан бирга ишлатилади.
Бўёвчи материаллар сифати ғовакли резиналар учун энг кенг тарқалган юқори дисперс темир, хром оксиди ва ультрамарин қўлланилади. Органик бўёвчилар сифатида ғовакҳосилқилувчининг рангига ўхшаш оловранг пигментни ишлатиш мумкин.
Ғовакли резина ишлаб чиқаришда тезлаткичларни тўғри танлаш мухим ахамиятга эга. Сабаби ҳосил бўладиган ғовакнинг деворлари вулканланиб қотиб қолмаслиги учун, тезлаткичлар ўз тезлаткич активлиги ғовак ҳосил бўлгандан кейин ёки баробар кўрсатиши керак.Бундан ташқари тезлаткичлар ғовакҳосилқилувчиларга нисбатан инерт бўлиши, рангли ғовакли резиналар рангини ўзгартмаслиги, резина аралашмани подвулканизация қилмаслиги керак.