|
Yer islohoti, uning amalga oshirilishi
Respublikamiz qishloq xo’jaligini barqaror rivojlantirishda yer resurslarining ahamiyati beqiyos. Chunki ular yordamida mamlakatimiz ichki yalpi mahsulotining beshdan bir qismiga yaqini,, xalqimiz iste'mol qilayotgan mahsulotlarning 95 foizidan ko`prog`iyyetishtirilmoqda. Shunday ekan, ulardan kelajakda yanada to’liqroq, samaraliroq foydalanish dolzarb muammo hisoblanadi. Uni hal etish maqsadida respublika hukumati tomonidan siyosiy, huquqiy, tashkiliy, iqtisodiy hamda ijtimoiy ahamiyatga ega bo’lgan chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Chunonchi, Oliy Majlis yer, suv, mulk to’g`risidagi qonunlar, kodekslar qabul qildi. Ularda respublikamizda yerlarga, suvlarga egalik qilish, ulardan maqsadga muvofiq hamda samarali foydalanish borasidagi munosabatlar tizimi va ularni amalga oshirish tartibi ko’rsatilgan. Yer-suv resurslariga egalik qilishning huquqiy asosi O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 55-moddasida «Yer suv umummilliy boylikdir, ulardan oqilona foydalanish zarur va ular davlat muhofazasidadir»6 deb alohida ta'kidlangan.
Respublikamiz jami yer maydoniga umummilliy boylik, davlat mulki sifatida egalik qilish huquqi O’zbekiston Oliy Kengashi zimmasiga yuklatilgan. Oliy Kengash o’z vakolatidagi yer munosabatlarining ayrim masalalarini xalq deputatlari qishloq, shahar, posyolka, tuman hamda viloyat kengashlari va ularning ijroiya qo’mitalari zimmasiga yuklagan. Yer islohati asosan “yer kodeksi” talablari negizida amalga oshiriladi. Ular yuqorida keltirilgan qonun talablaridan kelib chiqqan holda yerlarni ulardan oqilona, samarali foydalanish maqsadida foydalanuvchilarga ma'lum muddatga haq to’lash evaziga foydalanish uchun bermoqdalar. Yer islohati respublikada quyidagi yo`nalishlarda amalga oshirilmoqda:
Cheklangan miqdordagi yer maydoni fuqorolarga meros qoldirish huquqi bilan umirbod foydalanishga berilmoqda;
Mustaqil dehqon, fermer hamda shirkat xo`jaliklariga foyudalanish uchun 30-yildan 50-yilgacha bo`lgan muddatga ijaraga berilmoqda. Kelajakda ijara muddati uzaytirilishi lozim;
So`nggi yillarda, mahalliy byudjetni to`ldirish maqsadida cheklangan miqdordagi (6 sotix) yerni sotish huquqi tuman hokimlariga berilgan;
Ma’lum miqdordagi yer maydoni belgilangan tartibda chet el elchihonalarini qurish uchun sotilmoqda.
Bozor munosabatlarini yanada rivojlanishi natijasida respublikada cheklangan miqdordagi yer maydonini erkin sotish rivojlanishi lozim. Demak, ular shu tartibda yer islohotini amalga oshirishga ma'suldirlar. Chunki ular yerlarni samarali foydalanish uchun haqiqiy egasiga berish bilan bog`liq bo’lgan masalalarni hal etadilar.
Islohat yillarda yerlar qonunda belgilangan tartibda qishloq xo’jalik korxonalariga turli muddatlarga foydalanish uchun haq to’lash evaziga (yer solig`i tarzida) ijaraga berilmoqda. Dastlabki yillarda qishloq xo`jalik yerlari tuman hokimlarining buyrug`i bilan shirkat xo`jaliklariga muddatsiz haq to`lash evaziga foydalanish uchun berilgan. XX asrning ohirgi yillarida shirkat xo`jaliklari tarmoqda asosiy yerdan foydalanuvchi subyektlar edi. Ularga foydalanish uchun jami qishloq xo`jalik yerlarining 70foizga yaqini berilgan. Keyingi o`rinda yerdan foydalanuvchi sifatida mustaqil fermer va dehqon xo`jaliklari turgan. XXI asrning boshida past rentabbelli, zarar ko`rib faoliyat ko`rsatayotgan shirkat xo`jaliklari negizida fermer xo`jaliklarini tanlov asosida tashkil etish jarayonini jadal sur’atlar bilan amalga oshirish oqibatida pahtachilik, g`allachilik, sabzovotchilik bilan shug`ullanuvchi shirkatlar to`liq tugatilib ularning hududlarida fermer xo`jaliklari hamda agrofirmalar tashkil etildi, shuning natijasida fermer xo`jaliklari asosiy qishloq xo`jalik yerlaridan foydalanuvchilar hisoblanadi. 2010-yilning 1-may holatiga respublikada 80628nafar fermer xo`jaliklari mavjud bo`lib, ularga 50 yilgacha foydalanish uchun ijaraga 5169.4ming gektar yer berilgan. Bu jami qishloq xo`jalik yerlarining 29.9foizini tashkil etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
