Reja: O`smirlik Yoshidagi opquvchilarning xulq-atvori xususiyatlari

Opsmirlik – bolalikdan kattalikka optish davri boplib, fiziologik va psixologik jihatdan opziga xos xususiyatlari bilan xarakterlanadi. Bu bosqichda bolalarning jismoniy va psixik taraqqiyoti juda tezlashadi, hayotdagi turli narsalarga qiziqishi, yangilikka intilish ortadi, xarakteri shakllanadi, mahnaviy dunyosi boyiydi, ziddiyatlar avj oladi. Opsmirlik balogpatga etish davri boplib, yangi hislar, sezgilar va jinsiy hayotga taallukli chigal masalalarning paydo boplishi bilan ham xarakterlanadi Aks holda ular boshqalarning oldida opzlarini yuqori qopyishlari, bepisandlik qilishlari mumkin. Buni ular opzlarining qadr-qimmatlari tan olinmaganligi yoki kamsitilganligiga qarshi chiqib, salbiy ishlar va xatti-harakatlar orqali amalga oshirishlari mumkin bopladi.

Opsmirlar nihoyatda taqlidchan boplib, ularda hali aniq bir fikr, dunyoqarash shakllanmagan bopladi. Ular tashqi tahsirlarga va hissiyotlarga juda beriluvchan bopladilar. SHuningdek, ularga mardlik, jasurlik, tantiqlik ham xosdir. Tashqi tahsirlarga beriluvchanlik opsmirda shaxsiy fikrni yuzaga kelishiga sabab bopladi, lekin bu shaxsiy fikr aksariyat hollarda asoslanmagan bopladi. SHuning uchun ham ular ota-onalarning, atrofdagi kattalarning, ustozlarning topgpri yoplni koprsatishlariga qaramay, opz fikrlarini optkazishga harakat qiladilar. Opsmirlarga farosatlilik, tejamkorlik, ehtiyotkorlik va uzoqni kopra bilishlik kabi psixik xususiyatlar hali etishmaydi. Tengdoshlari, SHuningdek, sinfdoshlari guruhida opsmir opzining kelishuvchanlik xususiyati bilan namoyon bopladi. Opsmir opz guruhiga bogpliq va qaram boplgani holda shu guruhning umumiy fikriga qopshilishiga va uning qarorini doimo bajarishga tayyor bopladi. Guruh koppincha opsmirda «biz» hissining shakllanishiga yordam beradi va uning ichki holatini mustahkamlaydi. Opsmir Yoshdagi bola uchun dopst tanlash juda katta ahamiyatga ega. Opsmirlik davrida dopstlik juda qadrli hisoblanadi. Dopstlar doimiy ravishda ruhan, qalban yaqin boplishga ehtiyoj sezadilar. Bu ehtiyoj opsmir dopstlarning hol-ahvol soprashishi va koprishishlarida (qopl berib, quchoq ochib koprishish) birga optirish va birga yurishga harakat qilishlarida koprinadi. Koppgana ana shunday juda yaqin munosabatlar, opsmirlarning shaxs boplib shakllanishida, hamkorlikdagi harakatlarining izi inson qalbi va xotirasida bir umrga saqlanib qoladi.

Opsmir Yoshlarning xulq-atvori va faoliyatlarida bahzan opzlarining kuchlari etmaydigan qarama-qarshiliklar paydo bopladi. Asosiy qarama-qarshilik juda kopp orzu-tilaklarni vujudga keltiruvchi, jadal ortib borayotgan jismoniy, mahnaviy va moddiy ehtiyojlar bilan ularni qondirish uchun nihoyatda cheklangan hamda kopp jihatdan etarli boplmagan imkoniyatlari oprtasidagi qarama-qarshilikdir.Opsmirning opz kuchiga topla ishonmasligi uni butun vositalar bilan shunchaki opzini katta kishi boplib qolganligini tahkidlashga majbur qilibgina qolmay, shu bilan birga bu tuygpuni etarli baholay olmaslik holatini ham vujudga keltiradi. Bu opz navbatida kattalarga qoppol munosabatda boplish va agressivlikni hamda ota-onalar bilan opqituvchilarning maslahat va talablarini pisand qilmaslik kabi xulq-atvor alomatlarini ham keltirib chiqaradi.

”Oltinchi sinf muammolari”ga bagpishlangan tadqiqot ishida shu Yoshdagi bolalarning xulq-atvor xususiyatlari va turli xil fanlar bopyicha opzlashtirishning pasayishi bilan bogpliq boplgan muammolarning opsib borishi quyidagicha namoyon boplgan: Oltinchi sinf opquvchilari toprtinchi sinfga nisbatan 6 marta kopproq qaysarlik qilishlari, 10 marta kopproq opqituvchilarga qarshilik koprsatishlari, 7 marta kopproq boshqalar irodasiga topsqinlik qilishlari, 9 marta kopproq boshqalar kamchiliklariga ehtibor berishlari, 5 marta kopproq faqat opz xohish-istaklariga bopysunishlari va nihoyat 42 marta kopproq opz xatti-xarakatlari motivlariga ega boplmasliklari aniqlangan. ( Krakovskiy A.p. 1970 )

Opsmirlik davriga koppincha sopzga kirmaslik, opjarlik, tajanglik, opz kamchiliklarini tan olmaslik, urushqoqlik kabi salbiy xususiyatlar xosdir. Opsmirlar bu davrda chekish hamda spirtli ichimliklarga qiziqib qolishlari xam mumkin. Opsmir katta odam, SHuningdek, chekuvchi, ichuvchi singari yangi rollarda opzini noqulay his qiladi.

Koppgina opsmirlarda opzidan qoniqmaslik holati kuzatiladi. SHuningdek, opzi haqidagi mavjud fikrlarining bugun unda sodir boplayotgan opzgarishlarga topgpri kelmayotganligi opsmirni asabiylashishiga olib keladi, unda juda kopp noqulay va tashvishga tushuvchi xolatlar bopladi. Bu esa opsmirda opzi haqida salbiy fikr va qoprquvni yuzaga keltirishi mumkin. Bahzi opsmirlarni nima uchun atrofdagilar, kattalar, SHuningdek , ota-onasiga qarshi chiqayotganligini anglay olmayotganligi tashvishga soladi. Bu holat ularni ichdan asabiylashishlariga sabab bopladi va opsmirlik davri krizisi yuzaga keladi. Krizis boladagi mavjud tushkunlik, yolgpizlikka intilish, passivlik yoki aksi, opjarlik, qaysarlik, agressivlik, hayotga salbiy munosabatlarning yuzaga kelishi sifatida namoyon bopladi. Bu krizis opsmirning mahnaviy opsishi, SHuningdek, psixikasidagi opzgarishlar bilan ham bogpliqdir. Bunday paytlarda u opzi singari katta fiziologik, psixologik opzgarishlar kechayotgan oprtogpi bilan muloqot qilishga katta ehtiyoj sezadi. Dopsti opsmirga ijobiy tahsir qiladimi yoki uni yopldan urib, yomon tah­sir kiladimi — bu narsa uning ahlokiy qiyofasi bilan bogpliq.