Reja: Oʻsimliklarni oziqlanishi haqidagi nazariyalar

Bahorgi bugʻdoy ildiz sathini rivojlanishi (D.A.Sabinin boʻyicha)

Rivojlanish davri	Ildiz sathi ()m 1 ta o’simlikda		Faol ildizni, faol bo’lmagan ildizga nisbati
	Umumiy	Shu jumlada faol ildiz
Gullash	9.6	4.91	1.05
Naychalash	29.39	10.81	0.59
Gullashni boshlanishi	36.73	17.07	0.86
Gullashni oxiri	40.09	24.76	1.30
Donni mum pishishi	30.86	14.80	0.92

Ildiz rivojlanish davrida koʻp hajMgagi tuproqni qamrab oladi, bu esa ularni doimiy oʻsishi va yangilanib turishi bilan bogʻliqdir. Katta yoshdagi ildiz tolalarining hayot faoliyati bir kundan oshmaydi, yangilari esa tez paydo boʻladi. Ildiz tolalari qurib qolgan joylarda hujayralar dagʻallashadi, suv va oziqa moddalarning yutilishi chegaralanadi. Bir yillik dala oʻsimliklarini kunlik ildiz oʻsishi 1 sm gacha boradi. Yosh oʻsayotgan ildizlar tuproq muhitidan radiusi 20 mm ni tashkil qilgan maydondan ion almashinishiga esa 2-8 mm radiusli tuproq yuzasidan oziqa moddalarni olishi koʻzatilgan. Ildiz tukchalari koʻp boʻlganda ildizning singdiruvchi yuzasi juda tez va kuchli darajada oshadi. Ildiz tukchalari zonasi-singdirish zonasi deb hisoblanadi. Lekin, tajribalarda ildizning ildiz tukchalari boʻlmagan qismlaridan ham oziq elementlarining kirishi aniqlangan. Rassel va Klarkson tajribalarida, arpada fosfatlarning harakatlanishi ildiz tukchalarida ham va undan 40 sm yuqorida ham deyarli bir xil boʻlgan. Ildiz tukchalari maxsus singdirish xususiyatiga ega emas. Bu toʻgʻrida Klarkson tajribalari quyidagi ma’lumotlarni beradi. Agarda suvli muhitda (suv kulturasida) arpa oʻstirilganda eritma aerasiyasi yaxshi boʻlsa (eritma aralashtirilib turilsa) ildizda, ildiz tukchalari hosil boʻlmaydi, ammo ionlarning yutilish intensivligi esa oʻzgarmaydi. Demak, ildiztukchalari ildiz yuzasini maksimal darajada oshirib, oʻsimlikni birinchi navbatda fosfor bilan ta’minlash vazifasini bajaradi. Ma’lumki, fosforning tuproqdagi harakati juda sekin borsa, oʻsimliklarga yutilishi esa juda tez boradi. Juda qisqa davr ichida ildizlar oʻz atrofidagi fosfopHi oʻzlashtirib oladi va yana oʻzlashtirish uchun oʻz yuzasini kengaytiradi. Boshqa ionlar

fosforga nisbatan juda harakatchanligi tufayli ularni oʻzlashtirishda ildiz tukchalarining ahamiyati kamroqdir. Shuni alohida ta’kidlash zarurki, tuproqda xemotropizm hodisasiga asosan, ildizlar oziqa elementlari konsentrasiyasi yuqori boʻlgan tomonga qarab oʻsadi. Oʻsimlik oʻsuv davrida mustahkam ildiz sistema hosil qiladi va tuproqning qaysi oziq moddalar boʻlsa, uni oʻzlashtirishga harakat qiladi. Natijada, ildizlar tomonidan yutiladigan suv bilan oziq moddalar tuproq eritmasidan ildizlar tomon harakatlanadi. Oʻsimliklarni ildizi atrofida oziq moddalarning intensiv yutilishi tufayli ularning konsentrasiyasi pasayadi, bunda oziq moddalar ildizga diffuziya qonuniyatlari asosida oʻtadi. Ildiz sistemasining faoliyati oʻsimlik yer ustki organlari bilan uzviy bogʻliqdir. Ildizning funksiyasi faqat suv va oziq elementlarini yutish va harakatlantirishdan iborat emas.