Reja: Navoiy lirikasida she’riy san’atlar jilosi

O`rtadi, ey qotili nomehribonim, o`rtadi (2.3.340).

baytining ikkinchi misrasi boshidagi «o`rtadi» so`zini bayt oxirida yana bir takrorlar ekan, shoir shu so`z anglatayotgan ma'noni ta'kidlash maqsadini ko`zlagani ko`rinib turibdi.

“Mukarrar” so`zi “qayta-qayta”, ust-ustiga» ma'nolarini ifodalaydi. Shu nom bilan ataluvchi lafziy san'at esa baytning har ikki misrasida juft so`z qo`llashni nazarda tutadi.<sup>15</sup> Atoulloh Husayniy o`zining «Badoyi'us-sanoyi'» asarida «Rashidi Vatvot depturkim, shuaro mukarrar deb andoq she'rni ayturkim, bir baytta bir lafzni keltirurlar va o`zga baytta aning ta'sirida o`shul lafzni yana keltirurlar», – deb ta'kidlaydi va Asjadiy she'ridan misol keltiradi. Demak, allomaning yozishicha, ushbu san'atda bir baytning ikki misrasida keltirilgan ikki juft so`z keyingi bayt misralarida ham takrorlanishi kerak. Ammo she'riyatimizda mukarrarning boshqa bir ko`rinishi, ya'ni bir baytning har ikki misrasida juft so`z qo`llash san'atidan ko`proq foydalanilgan.
Bu haqdagi ma'lumotni Alisher Navoiyning «Majolis un-nafois» asarining Husayn Boyqaro ijodiga bag`ishlangan sakkizinchi majlisida uchratamiz. Muallif hukmdor shoirning «Re» harfi bilan tugallanuvchi g`azallari, xususan,

Bo`lsam uy kunjida, ashkim qatrasi gulnor erur,

Azmi gulzor aylasam, gul ko`zlarimga xor erur (2.5.411).

matla’si bilan boshlanuvchi she'ri haqida fikr biddirar ekan, «Furqatda ko`ngul qatra-qatra qon erkanin burung`i misra'da aytib, so`nggi misra'da o`tkon mukarrar lafz muqobalasida «Olloh-olloh» lafzi ham mukarrar va asru muassir ado topibdurkim:

Furqatingdin xasta ko`nglum qatra-qatra qon erur,

Olloh-olloh, bu ne hajri byohadu poyon erur» (2.5.411).

deb yozadi. Dyomak, shoir fikricha, mukarrar lafz san'ati baytning har ikki misra'svda juft so`z qo`llashni nazarda tutadi. Navoiy ta'kidlayotganidek, bu san'at baytdagi musiqiylikni kuchaytiradi, binobarin, g`azal jilosi, jozibadorligini orttiradi.
Alisher Navoiy ushbu san'atning she'rdagi ahamiyatiga alohvda e'tibor bergani tufayli o`z g`azallarida ham, dostonlarida ham juft so`zlarni qo`p qo`llaydi. Shoir g`azallarini kuzatar ekanmiz, juft so`zlar: