Beradi: To'qqiz erur nafsoniy quvvat son~hisobda

Masalan, Ibn Sino «Urjuza»da sezgi a'zolariga shunday ta'rjf beradi:

To'qqiz erur nafsoniy quvvat son~hisobda. Andin biri sezgiga xos ushbu bobda Qu/og'u ко % so 'ngra burun sezgi miza, Komil bo 'iur hislar agar tegib sezsa.

Bu yerda buyuk hakim tashqi sezgilarga baho bergari bo'Isa, ichki sezgilar haqida shunday deydi:

Alar ichra bordur shunday quvvat, : ■;.:,■ ■. Narsa esda aks etadi xuddi suvrat, in , ' Boshqa quvvat bordir — andin hosilfikr, О ⁴zgasi~la hosil bo 'lar xotir zikr.

Demak, bu yerda Ibn Sino tafakkur, his-tuyg'u, tasavvur, xayol, did kabi kishi ongidagi ichki sezgilarni ko'zda tutadi.

( ^SS^c.-riSiiir.r.-v-.--^^--^'^^'-

ESTETIK QARASH VA NAZARIYALAR

ongning yana bir tarkibiy qismi estetik qarashlar va nazariyalar bo'lib, ular estetik ongning g'oyaviy sohasini tashkil etadi va ular tabiat, hayot, san'at mohiyati haqidagi fikr-mulo-hazalar va g'oyafar tizimini anglatadi.

Mafkura sohasiga xos bo'lgan barcha belgilar estetik qarashlarga ham taalluqlidir. Mafkuraning barcha turlari kabi estetik qarashlar ham daf atan tartibga tushmagan, o'zidan-o'zi vujudga kelmagan, balki jamiyatning ilg'or namoyandalari amalga oshirayotgan ongli faoliyatlari natijasida ishlab chiqilgandir.

Estetika sohasi mutaxassislari voqelikning estetik tomonlarini, odatdagi estetik his-tuyg'u, did, odamlar kayfiyatlarini umum-lashtirib, g'oyalar va tushunchalar tizimi orqali ifodalash qobiliya-tiga ega bo'lgan kishilardir.

Nafosat, olijanoblik, fojiaviylik, kulgililik, san'atning mohiya­ti va burchi masalalarini qamrab olgan estetik qarashlar va nazariyalar estetik ongining barcha qismlariga ta'sir o'tkazadi. Estetik his-tuyg'ular, didlar ayniqsa, orzular xususiyati ko'p jihatdan estetik qarashlar va nazariyalarga bog'liq bo'ladi.

70

Estetik qarashlar va nazariyalar u yoki bu estetik hodisalarga i g'oyalar va tushunchalar, ta'limotlar ko'rinishida na-

taa

_moyon bo'ladi.

ESTETIK FAOLIYAT

Estetik nazariya — bu estetik obyektni butunligicha qamrab oladigan tamoyillar, qarashlar, tushunchalar, qoidalar, aqidalar, bilimlartizimidir. Estetik nazariya mantiqqa, tamoyil-tizimlarga, dadil-isbotlarga, falsafiy uslubiyotga asoslanadi.

£stetik faoliyat asosini insonning muayyan talab va ehtiyojlari tashkil etadi. Inson faoliyatining xususiyati ana shu talab va ehtiyoj tabiati bilan belgilanadi.

Estetik faoliyatning asosiy xususiyatlari ham estetik ehtiyojlar bilan belgilanadi. Inson faoliyatining barcha turlari ijtimoiy hayot jabhalarida namoyon bo'ladi. Estetik faoliyat inson moddiy yoki ma'naviy faoliyatining o'zagi bo'lib, uning barcha shakllari inson kuch-qudrati mohiyatining erkin ifodasi bo'lib borgani sari estetik mazmun kasb etaveradi. Shunday qilib, estetik faoliyat inson faoliyati boshqa shakllarining «insoniylik» mezoniga

aylanadi.

Estetik faoliyat ilmiy ijodning ham estetik tomonini tashkil qiladi. lekin, estetik omillar ilmiy ijodga tarkiban xos bo'lib, unga yordamchi omil vazifasini o'taydi. Juda ko'p ilmiy tadqiqotlar va atoqli olimlar guvohlik berishlaricha, olimning salohiyati, ijodiy mehnati natijalari va samaradorligi uning estetik madaniyati darajasiga bevosita bog'liq ekan.

Estetik faoliyat ilmiy izlanishlarning hamma bosqichlarida ilmiy niuammolarning qo'yilishi, ularning yechimi, olingan ilmiy natijalarni baholash jarayonida katta ahamiyat kasb etadi.

Eng yaxshi san'at asarlari insonlarda xayol-farazni vujudga keltiradi va yaxlitlik, nafosat his-tuyg'usini uyg'unlashtiradi, tafakkur qilish qobiliyatini oshiradi, erkin dunyoqarash baxsh etadi, yuksak muloqot madaniyatini shakllantiradi, hozirgi fan ravnaqi uchun juda muhim ahamiyat kasb etadigan barcha qobiliyat imkoniyatlarmi safarbar qilishga undaydi.

Estetik ong oddiy his-tuyg'u emas, balki muayyan axloqiy, huquqiy, ilmiy mafkuraviy qadriyatlarga asoslangan e'tiqoddir,

71