Reja: Moliyaviy xo‘jalik faoliyat va uning natijalarining iqtisodiy mohiyati va hisobning vazifalari

MAVZU: ASOSIY XO'JALIK FAOLIYATIDAN OLINGAN OLINADIGAN DAROMADLAR HISOBI


REJA:

1. 
   Moliyaviy xo‘jalik faoliyat va uning natijalarining iqtisodiy mohiyati va hisobning vazifalari.
   
2. 
   Moliyaviy natijalar ko’rsatkichlari va ularni shakllanishi .
   
3. 
   Davr xarajatlarining hisobi.
   
4. 
   Asosiy(operatsion) faoliyatdan daromadlar hisobi. Moliyaviy faoliyatdan daromadlar va xarajatlarning hisobi.
   
5. 
   Yakuniy moliyaviy natija hisobi
   

Tayanch iboralar
Moliyaviy natijalar hisobi, Moliyaviy natijalar ko'rsatkichlari, davr xarajatlarini hisobi, asosiy (operatsion) faoliyatdan olingan daromadlar,moliyaviy foaliyatdan olingan daromadlar, foyda hisobidan soliqlar va majburiy ajratmalar hisobi, taqsimlanmagan foydaning shakllanishi va ishlatilishi hisobi.

1. 
   Moliyaviy xo’jalik faoliyat va uning natijalarining iqtisodiy mohiyati va hisobning vazifalari.
   

Moliyaviy natijalar - bu xo’jalik yurituvchi sub’yektning ma’lum hisobot davrida tadbirkorlik faoliyati jarayonida o’ziga qarashli mablag’ning oshishi yoki kamayishidir.
Moliyaviy hisobotni tayyorlash va taqdim etishning konsentual asosining 38,7 bandiga binoan moliyaviy natijalar - xo’jalik yurituvchi sub’yektning foyda yoki zarar siklida ifodalangan faoliyating pirovard iqtisodiy yakunidir.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida xo’jaliklarni foyda bilan faoliyat ko’rsatishi dolzarb masala hisoblanadi. Xo’jaliklarni foyda bilan faoliyat ko’rsatishi nafaqat xo’jalik iqtisodiyotini mustahkam bo’lishini -xo’kalikni mustahkam moliyaviy holatga ega bo’lishi, xodimlar farovonligini oshishini, balki uni soliqlar va boshqa tushumlardagi xissasini oshishi tufayli mamlakat milliy mahsulotiga qo‘shgan xissasini oshib borishini ham ta’minlaydi.
Ma’lumki, moliyaviy natija faqat buxgalteriya hisobi ma’lumotlari asosida aniqlanadi. Shuning bilan birga moliyaviy natijani aniqlash ma’lum metodologiyaga asoslangan bo’lib, u har bir davrning talab va xususiyatlaridan kelib chiqib buxgalteriya hisobini yuritish va uning ma’lumotlari asosida moliyaviy natijani aniqlash ma’lum xususiyatlarga ega.
Hozirgi vaqtda qishloq xo‘jalik korxonalarida moliyaviy natijani aniqlash “Mahsulot(ish, xizmat)larni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllanish tartibi tog’risidagi nizom” talablari asosida aniqlanib u bo’yicha ma’lumotlar moliyaviy hisobotni tarkibiy qismi bo’gan”Moliyaviy natijalar tog’risidagi hisobot(2 - shakl)”da o’z aksini topgan.
O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirining 2002 yil 27 - dekabrda 140 - son “Moliyaviy hisobot shakllarini to’ldirish bo’yicha qoidalar” to’g’risidagi buyrug’i asosida to’lg’aziladigan “Moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobot” xo’jaliklarni quyidagi faoliyat yo’nalishlari ko’rsatkichlarini o’z ichiga oladi:
Asosiy(operatsion) faoliyatdan moliyaviy natija
Moliyaviy faoliyatdan moliyaviy natija
BHMA - 2 - “Asosiy xo’jalik faoliyatidan tushgan daromadlar”ga asosan ushbu faoliyatdan daromad deganda xo’jalik yurituvchi sub’yektni oddiy faoliyati davomida olingan daromadlar, shu jumladan mahsulotni sotish, ishlarni bajarish va xizmat ko’rsatishdan olingan daromadlar, olingan foiz, devidendlar, royaltilar va boshqalar tushuniladi.
“ ... Moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to’g’risida nizom”ga binoan moliyaviy faoliyatdan olinadigan daromadlarga(natijaga) quyidagilar kiradi:

• 
  Olingan royaltilar va sarmoya transferti
  
• 
  O’zbekiston Respublikasi hududida va uning tashqarisida boshqa xo’jalik yurituvchi sub’yektlar faoliyatida ulush qo’shgan holda qatnashishdan olingan daromad, aksiyalar bo’yicha devidendlar va obligatsiya lar hamda xo’jalik yurituvchi sub’yektga tegishli qimmatli qog’ozlar bo’yicha daromadlar.
  
• 
  Mulkni uzoq muddatli ijaraga berishdan yalpi daromadlar(lizing to’lovlarini olish).
  
• 
  Valyuta schyotlari, shuningdek chet el valyutalari muomalari bo’yicha ijobiy kurs tafovutlari.
  

- Sarflangan (qimmatli qog’ozlarga,shu’ba korxonalarga va boshqalarga) mablag’larni qayta baholashdan olingan daromadlar.
Moliyaviy natijalarni shakllanishi va taqsimlanishi to’g’ridan -to’g’ri ularni hisobi bilan bog’likligidan kelib chiqib hisob oldiga quyidagi vazifalar qo’yilgan:

1. 
   Moliyaviy natijalar shakllanishi hisobini har bir faoliyat, mahsulot, ish va xizmatlar va boshqalar bo’yicha to’g’ri, aniq va o’z vaqtidaligini ta’minlash.
   
2. 
   Foyda hajmini uning tegishli manbalari bo’yicha to’g’ri va o’z vaqtida aniqlash hamda uni tegishli maqsadlarga to’g’ri taqsimlanishi yuzasidan nazorat.
   
3. 
   Moliyaviy natijalar bilan bog’liq muamolarni va ularni taqsimlanishini tegishli hisobvaraqlar hamda registrlarda to’g’ri va o’z vaqtida aks ettirish.
   
4. 
   Moliyaviy hisobot va rahbariyatni moliyaviy natijalarni shakllanish holati va taqsimlanishi bo’yicha axborotlar bilan ta’minlash.
   

2. 
   Moliyaviy natijalar ko’rsatkichlari va ularni shakllanishi .
   

Moliyaviy natijalarni, ya’ni foyda(zarar)ni shakllanishi bo’yicha asosiy me’yoriy hujjat bo’lib O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yilni 5-fevralida tasdiqlanib 2003, 2005, 2015 yillarda ayrim o’zgarishtirish va aniqliklar kiritilgan “Mahsulot (ish, xizmat)larni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarini tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to’g’risidagi Nizom” hisoblanadi.
Ushbu Nizomga asosan xo’jaliklarda foydani quyidagi turlari aniqlanadi:
Mahsulot(ish, xizmat)larni sotishdan yalpi foyda.
Asosiy ishlab chiqarish faoliyatidan foyda.
Umumxo’jalik faoliyatidan foyda.
Soliqlar to’languncha foyda.
Hisobot davrining sof foydasi.
Hisob va hisobotda foydani yuqoridagi turlari quyidagicha tartibda aniqlanadi:
1. Mahsulot (ish, xizmat)larni sotishdan yalpi foyda - ularni sotishdan pul tushumidan sotilgan mahsulotlarni ishlab chiqarish tannarxini chegirish orqali aniqlanadi va u quyidagicha ifodalanadi: