Reja: Mexanik ishlov berishda bazalar va bazalash haqida tushuncha. Detal yuzalarining turlari

 
Bayon еtilganlardan kelib chiqqan holda, ya’ni detallarni bazalash 
aniqligining talabiga rioya qilish uchun quyidagilar zarur:
 
1. Detallarni tegishli bazalash yuzalarini tо’g’ri yaratish yoki tanlash.
 

---

2. Кuchli tutashuvni tо’g’ri yaratish.
 
3. Nazariy tо’g’ri geometrik shakldan va tozalik sinfidan yuzalarning og’ishi 
uchun zarur bо’lgan dopusklarni, ishlov berishda hisoblash, о’rnatish va ushlash 
yо’li bilan tutashuvli deformatsiyani kichiklashtirish.
 
4. Detallarni shaxsiy deformatsiyalarini kichiklashtirish uchun, detallarni 
tutashtiruvchi yuzalari orasidagi kontaktni yaratuvchi, kuchlarni qо’yish nuqtasini 
tanlash, imkoni boricha tayanch nuqtalari qarshisida bо’lish (Masalan lyunetlar 
qо’llash).
 
5. Detallar holati о’zgarishini uni mahkamlash vaqtida chaqirmaslik uchun, 
kuchlar qо’yilishi ketma-ketligini о’rnatish. 
 
Mashinasozlik amaliyotining qator holatlarida bazalashning noaniqligi 
hodisasi bilan tо’qnashishga tо’g’ri keladi.
 
Detalni bazalash noaniqligi deb, tutashtirilgan detallar (yoki detalni), uning 
holatini aniqlovchi yuzalarga nisbatan detalni talab еtilgan holatini bir yoki kо’p 
marta о’zgarishiga tushuniladi.
 
Detalni bazalash noaniqligi, detalni bazalovchi yuzalari va uni holatini 
aniqlovchi detallar (yoki detal) yuzalari orasidagi tutashuvni bir yoki kо’p marta 
buzishi bilan tavsiflanadi. Bazalash noaniqligi detalni nisbiy holatini yoki 
harakatini qо’shimcha xatoliklarini keltirib chiqaradi. Detallarni qо’zg’aluvchan 
qilib biriktirishlarda, qachon detalni о’z xizmat vazifasini bajarish uchun 
mashinada bitta yoki bir nechta еrkinlik darajasi qoldiriladi.
 
Bunday holatlarda zarur va ruxsat еtilgan tirqishlar hisoblanadi, yoki boshqa 
sо’z bilan aytganda, bu tirqishlar uchun kerakli dopusklar tayinlanadi. Bunda 
kо’pincha xatolikka yо’l qо’yiladi, chunki о’tqazishni tanlash tо’g’risidagi savol 
yassi masala sifatida yechiladi, bu orada detal о’zi fazoviy tana sifatida namoyon 
bо’ladi. Buning natijasida bitta detal na faqat tirqish chegarasida ikki 
perpendikulyar yо’nalishlarda boshqaga (yoki boshqalarga) nisbatan siljishi 
mumkin, ammo ikki о’q atrofida aylanishi mumkin, agarda, kerakli qiymati 
bо’yicha о’zgaruvchi, ayniqsa ishorasi о’zgaruvchan kuchlar va momentlar paydo 
bо’lsa. Bunga yо’naltirgichli skalka va borshtangali yо’nuv asboblarida detal 
teshiklariga mexanik ishlov berishlarni misol qilish mumkin.
 
Bayon еtilganlardan kelib chiqadiki, ya’ni bazalash noaniqligi mavjud 
bо’lganda doimo hisobga olish va detalni fazodagi mumkin bо’lgan bazalash 
xatoliklarini hisoblash zarur.
 
Detallarga ishlov berish xatoliklarini kamaytirishning vositalaridan biri, 
bazalash noaniqligidan sodir bо’luvchi xatoliklarni yо’qotish hisoblanadi, ya’ni 
yuqorida sanab о’tilgan hamma talablarga rioya qilish yо’li bilan detallarni 
bazalash aniqligini ta’minlash kerak.