Reja: Mehnatni muhofaza qilish tushunchasi va uning ahamiyati

Mehnat intizomi tushunchasi va uni ta`minlash usullari.
Ma`lumki, mehnat intizomi ishlab chiqarish jarayonidagi ob`ektiv zaruratdir.
Yuridik adabiyotda mazkur tushuncha turlicha talqin etilib kelinadi.
Mehnat intizomi huquqiy normalar bilan mustahkamlab qo`yilgan ishlab chiqarish
ishtirokchilarining o`zaro munosabatlarini belgilovchi tartib hisoblanadi.
Oddiyroq qilib aytganda, mehnat intizomi birgalikdagi mehnatning zaruratini hamda mehnat ishtirokchilarining muayyan tartibga bo`ysinishini anglatadi.
Mehnat intizomi turli fanlar predmeti sifatida o`rganiladi. Qonunchilik sohasida esa u huquqiy kategoriya sifatida o`rganiladi va tadqiq etiladi.
Mehnat intizomining huquqiy kategoriya sifatida quyidagi jihatlariga e`tibor berish lozim:
Birinchidan, u mehnat huquqining asosiy tarmoq tamoyillaridan biri bo`lib, uning
mazmuni namunaviy ichki mehnat tartibi qoidalarida, shuningdek, Mehnat Kodeksining 176 va 177-moddalarida bayon etilgan. Mazkur moddalarga binoan, xodim mehnat intizomiga qat`iy rioya qilishi, o`z mehnat vazifasini halol, vijdonan bajarishi lozim. Mehnat intizomini o`rnatish va unga rioya etishni nazorat qilish esa ish beruvchining vazifasi hisoblanadi.
Ikkinchidan, mehnat intizomi mehnatga oid huquqiy munosabatlarning ajralmas qismi, unsuri sifatida ham namoyon bo`ladi. Mehnat Kodeksining 176-moddasida bayon etilganidek, mehnat intizomining ana shu xususiyatida xodim hamda ish beruvchi o`rtasida mehnat shartnomasi tuzilgani sababli o`rnatilgan mehnat intizomi talablarini halol hamda vijdonan bajarish majburiyatini ifodalaydi. Bu barcha xodimlarning mehnatga oid huquqiy
munosabatlaridan kelib chiqadigan umumiy burchi hisoblanib, keyinchalik har bir hodimning mehnat funktsiyasiga doir vazifasi, uning lavozimi va bajarayotgan ishiga qarab muayyan tarzda aniqlashtiriladi. Bu hol lavozimlarga oid nizomlar, yo`riqnomalar, malaka ma`lumotlarida belgilab qo`yilgan.
Uchinchidan, mehnat intizomi mehnat huquqining instituti sifatida ham muhim
ahamiyat kasb etadi. Uning bu jihati korxonaning ichki mehnat tartibi qoidalarini, xodim hamda ish beruvchining burchlarini tartibga soluvchi, shuningdek, halol mehnat va uni rag`batlantirish choralari hamda mehnat intizomini buzganlik uchun xodimlarning intizomiy javobgarligini
belgilovchi huquqiy normalar tizimi sifatida namoyon bo`ladi.
To`rtinchidan, mehnat intizomi o`z tabiatiga ko`ra, muayyan darajada xodimning
haqiqiy xulq-atvori va axloqining ko`zgusi hamdir. CHunki, bunda ma`lum ma`noda xodimning ishlab chiqarish intizomidan va bu borada belgilangan tartibga qay darajada rioya qilayotganidan
dalolat beradi. Zotan, ishlab chiqarishdagi mehnat unumdorligi ham ko`p jihatdan mehnat jarayonida xodimlarning mehnat intizomiga rioya qilish darajasida bevosita bog`liqdir.
Mehnat intizomini ta`minlash usullari xususida to`xtaladigan bo`lsak, aytish joizki, bu masala Mehnat Kodeksining 179-moddasida o`z echimini topgan. Mazkur moddaga muvofiq, mehnat intizomi quyidagi usullar orqali ta`minlanadi: