Reja: Mehnat sotsiologiyasining vujudga kelishi, shart-sharoitlari. Mehnatning sotsial shaqllari va shart-shaoitlari. Mehnat jamoalarining sotsial harakteri va asosiy funksiyalari Ishsizlikning sotsial qiyofasi

Ishsizlikning sotsial qiyofasi.

U yoki bu sabablarga ko’ra ishsiz qolgan kishining jamiyatdagi mavqeyini qanday sotsial, iqtisodiy, psixologik, omillar belgilaydi? Xozirgi bozorga o’tish davrida yuzaga kelgan o’rtacha ishsizning qiyofasi qanday?

Avvalo, u mehnatga layokatli yoshdagi kishi, buning ustiga ko’p xpllarda g’oyatda faol yoshda. Chunonchi, surab chiqilganlarning 70,3%i 20-40 yoshda, 39,6%i 20-29 yoshda va 30,7%i 30-39 yoshda. Agar qolgan kishilar orasida 40-54 yoshdagilarning xissasi kattaligini hisobga olsak, ma’lum bo’ladiki, asosan aholining iqtisodiy faol qismiga mansub kishilar ishsiz qolganlar.

Buning ustiga respublikada “xotin-qizlar ishsizligi” ustun turadi: so’ralganlarning 54%ini ular tashkil etadi.

Mehnat birjalariga jami murojat qilganlarning 26,4%i oliy va tugallanmagan oliy ma’lumotga 35,2% uchun o’rta, 31,2% o’rta maxsus, 7%i to’liqsiz o’rta ma’lumotga ega ekanligi ko’rib chiqadi.

Nihoyat, quyidagi ma’lumotlar milliy tarkibni harakterlaydi: o’zbeklar-42,7%, boshqa tub yerli halqlar vakillari 9,7%, ruslar 31,6%, boshqalar 16% .

Shunday qilib, bugungi kundagi ishsizlar -g’oyatda faol mehnatga layokatli yoshdagi, odatda, yetarlicha yuqori darajada ma’lumotli kishilardir. Bu toifadagi aholi asosan o’zbek va rus millatlariga mansub kishilar hisobiga ko’payib bormoqda. Birok, shuni oldindan aytish lozimki, suralganlarning chorak qismi o’z xoxshi bilan ishdan bushagan va xozir o’zlari uchun tug’ri keladigan ishni kidirmokdalar.

Mehnat birjasiga murojat qilganlarning katta qismi shtat qisqarib yoki ular ilgari mehnat qilganlar korxona tugatilishi oqibatida ishsiz qolgan.

Shunday qilib, ishsizlarning aksariyatini (58%) mehnat birjasiga davlat korxoralari va tashkilotlari yetkazib bermoqda, bunda kooperativlar “xissasi” 7,2%, ijara korxonalarning-2,6%dir. Ilgari xech kayerda ishlamagan kishilar-o’quv yurtlari bitiruvchilari, uy bekalari va xokazolarning xissasi ham kattagina.

Bugungi kunda kishilarni ishni yukotishlari mumkunligi va yangi ishni izlash, qayta ukitish, kasbni o’zgartirish zarurligiga ruxan tayyorligi, qisqasi, bozor sharoitida yashashga to’g’ri kelishini batamom anglash bilan bog’liq muammolar alohida ahamiyatga kasb etmoqda.

Bozor munosabatlari shakillanishining boshlang’ich davrida kishilar yangi iqtisodiy reallikni idrok etishga ruxan tayyor emasligi va kutilmagan zarbani yumshatish uchun zarur bilim kamda kunikmalarga ega emasligini qayd etmok lozim. Shuning uchun aholini, ayniqsa uning kam daromatli guruhlarini sotsial ximoyalash tizimi va mexanizmlarini ishlab chiqish alohida ahamiyat kasb etadi. Bizning respublikamizda bunday tizim amalda barpo etilgan, bu narsa tegishli huquqiy xujjatlarda va avvalo “O’zbekiston Respublikasida aholini ish bilan ta’minlash to’g’risida”gi qonunda, shuningdek iqtisodiyotni strukturasi qayta qurish, narxlarni erkinlashtirish, xususiylashtirish, pulning kadrsizlanishini va xokazolarni yumshatuvchi choralarda o’z aksini topadi.

Bunday natijalar, shak-shubxasiz, ish bilan ta’minlash soxasida davlat yanada faolrok siyosat olib borishi zarurligini ko’rsatuvchi muhim xollardan biridir. Bunda u nafaqat ishsizlarni moddiy jihatdan qo’llab-quvvatlashgagina emas, balki ularni faol mehnat faoliyatiga jalb etishga yordam beradigan shart-sharoitni har tomonlama rag’batlantirishga ham qaratilishi kerak. Kishilarning yangidan kasb o’rganishga, yangi iqtisodiy strukturalarga kirishga tayyorligini oshirish zarur. Bu esa bozor munosabatlariga o’tish chog’ida shaxs o’zining potensialini ro’yobga chiqarishi uchun xizmat qiladi.