1-MAVZU. Kompyuter tarmoqlari va ularning turlari. Internet tarmogʻi va
uning tashkil etilishi.
REJA:
1. Kompyuter tarmoqlarining asosiy tushuncha va atamalari. Tarmoq
xavfsizligi. Proksi serverlar. Tarmoq tiplari.
2. Axborot almashishini taminlovchi apparat vositalar. Simli va simsiz
tarmoqlar (WiFi, WiMAX).
3. Internet tarmog‘i. Internetga bog‘lanish usullari. Internetda adres
tushunchasi va uning turlari.
4. Web brouzer dasturlari va ularning imkoniyatlari.
5. Internet tarmog‘i qidiruv tizimlari. Axborotlarni qidirish usullari.
Giperbog‘lanish. Domen tushunchasi.
Kompyuter tarmoqlari haqida umumiy tushunchalar
Kompyuterlarning o‘zaro turli ma’lumotlar, programmalar almashish maqsadida
biriktirilishi kompyuter tarmoqlari deyiladi. Kompyuterlar uchun bunday tarzda (tarmoqqa
biriktirilgan holda) foydlanish juda ko‘p afzaliklarga ega. Masalan, kompyuter tarmog‘iga ulangan
bir printerni barcha foydalanuvchilar birgalikda ishlatishi, biror tashkilot miqyosida hisobotni tez
tayyorlash uchun uni bo‘limlarga bo‘lib, har bir bo‘lagini alohida tarmoq kompyuterida tayyorlash
mumkin. Kompyuterlarning fizik jihatidan birlashtirilishi (simlar yoki boshqa yo‘llar bilan)
tarmoq o‘zidan-o‘zi ishlaveradi degani emas. Tarmoqdagi kompyuter tarmoq OT boshqaruvida
ishlaydi.
1957 yil ARRA (Advanced Research Rrojects Agency) tashkiloti tuzildi. 60-yillar oxirida
DARRA (Defense Advanced Research Rroject Agency) ARRANet tajriba tarmog’ini tashkil etish
haqida qaror qabul qildi. Ilk bor tarmoq 1972 yilda namoyish etildi. U 40 ta kompyuterdan iborat
bo’lib, asosiy tuzilish prinsipi tarmoqdagi barcha kompyuterlarning teng huquqli bo’lishi edi. 1975
yil ARRANet tajriba tarmog’i maqomini harakatdagi (amaliy) tarmoq maqomiga o’zgartirdi.
80-yillar boshida tarmoqda mashinalarning o’zaro ta’sir protokollari standartlashtirildi.
Boshlang’ich variant TCR/IR (Transfer Control Rrotocol/Internet Rrotocol). BBN kompaniyasi
bilan shartnoma tuzildi, bu esa TCR/Irni UNIX OT safiga kiritdi. 1983 yilda - Internet tashkil
etildi. ARRANet 2 ta qismga bo’lindi: MILNet va ARRANet, ularga NSFNet va boshqa tarmoqlar
ulandi. 1989 yil - ARRANet mustaqil almashish imkonini yaratdi. Biroq bir necha yil ilgari uning
resurslariga faqat faylga murojaat qilishga mo’ljallangan dasturiy ta’minot yordamidagina kirish
mumkin edi.
Kompyuter tarmoqlarining asosiy vazifalari
• Tarmoq abonentlari orasidagi axborot almashuvini ta’minlash;
• Abonentlar uchun umumiy axborot resurslarini tashkil qilish;
• Turli axborot spektrlarini yagona kanallarga mujassamlashtirish;
• Telekommunikatsion tizimlarni konvergensiyalash (infokommunikatsion tarmoqni tashkil
etish).
1970-1980 yillarda ushbu masalalarni xal etishda axborotni "markazlashtirilgan" qayta ishlash
tizimlaridan foydalanish keng tus olgan edi. Katta moddiy harajatlar talab qiluvchi elektron
hisoblash mashinalardan (EHM) markazlashgan usulda foydalanish avvalo uning hisoblash
quvvatidan beunum foydalanishiga va kompyuter resurslaridan foydalanish imkoniyatlarini
cheklanishiga olib keldi. Qolaversa markaziy EHM ning biror bir qismining qisqa vaqtga bo‘lsada
ishdan chiqishi butun tizim uchun oir oqibatlarni keltirdi. Bu esa informatsion tizim
foydalanuvchilarining barchasining ishini to‘xtatishga olib keldi.
Ma’lumotlarni tarmoqlangan usulda qayta ishlashni amalga oshirish uchun ko‘p mashinali
birlashmalar tashkil etilib, ular ko‘p mashinali hisoblash majmualari yoki kompyuter (hisoblash)