Reja: kirish “Xalqbank” atbning passiv operatsiyalari va bank faoliyatining asosiy ko’rsatkichlari

«Xalqbank» ATBning 2019-2020 yillardagi daromadlari tahlili. mln

№		Кўрсаткичлар номи				2019						2020					Фарқи (+,-)
						Сумма				Сал-моғи %		Сумма			Сал-моғи %		Сумма		Сал-моғи %
1	Фоизли даромадлар				1016367				54.7		1 675 217			62.0		+658 850		1.64
1.1			Бошқа банкларга жойлаштирилган маблағлар учун фоизли даромадлар	4130			0.3	4801		0.2			+671		1.16
1.2			Берилган кредитлар учун фоизли даромадлар	685 466			36.9	1 118 861		41.4			+433 396		1.42
1.3			Инвестициялар бўйича фоизли даромадлар	326 100			17.5	549 982		20.3			+223 882		1.56
1.4			Лизинг бўйича фоизли даромадлар					2 244		0.8			0		0
2			Фоизсиз даромадлар	841 186			45.3	1 028 792		38.0			+187 606		1.22
2.1			Факторинг бўйича олинган даромад
2.2			Ссуда комиссион даромад	19 541			1.1	20 438		0.7			+893		1.04
2.3			Махаллий тўловлар бўйича олинган даромад	526 314			28.3	600 214		22.2			+73900		0.32
2.4			Хорижий тўловлар бўйича олинган олинган даромад	6 750			0.4	10 943		0.4			+4 193		1.48
2.5			Кўрсатилган хизматлар бўйича бошқа комиссион даромадлар	248 176			13.4	298 775		11.0			+50 599		1.20
2.6			Чет эл валютаси фойдаси	24 765			1.3	71 158		2.6			+46 393		1.61
2.7			Банк тижорат операцияларидан олинган фойдаси
2.8			Бошқа фоизсиз даромадлар	15 640			0.8	27 264		1.0			+11 624		1.57
			Жами даромад (1+2)	1 857 553			100.0	2 704 009		100.0			+846 456		1.45

Berilgan balans ma’lumotlariga ko’ra “Xalqbank” ATB ning umumiy daromadlari ijobiy farq aks ettirgan va 2020-yilda 2019-yilga nisbatan 846 456 mln so’mga ortgan.

Foizli daromadlar salmog’ining foizsiz daromadlarga nisbatan joriy yilda ham taqqoslanayotgan yilda ham umumiy daromad tarkibida ulushi ko’p (2019-yilda 54.2% , 2020-yilda 62.0%). Foizli daromadlarning asosi qismi berilgan kreditlar uchun foizli daromadlarga to’gri keladi va u 2020 yilda 41.4 foizni tashkil etgan.
Foizsiz daromadlar ham 2020-yilda o’sish tendensiyasiga ega. Mahalliy to’lovlar bo’yicha olingan daromadlar 2020-yilda 22.2 foizni tashkil etgan

«Xalqbank» ATB ning foizli hamda foizsiz xarajatlari tarkibi va dinamikasi tahlili.
mln

№	Кўрсаткичлар номи	2019		2020			Фарқи (+,-)
		Сумма	Сал-моғи %	Сумма	Сал-моғи %	Сумма		Сал-моғи %
1	Фоизли харажатлар	637 800	54.0	800 030	54.8	+162230		1.25
1.1	Депозитлар бўйича фоизли харажатлар	458 127	38.4	501 478	40.3	+43348		1.19
1.2	Бошқа банкларнинг қисқа муддатли депозитлари бўйича фоизли харажатлар	125 147	26.1	236 475	21.4	+111328		1.88
1.3	Кредитлар бўйича фоизли харажатлар	32 014	0.9	33 456	1.3	+1442		1.04
1.4	Чиқарилган қимматли қоғозлар бўйича фоизли харажатлар
1.5	Бошқа фоизли харажатлар	22 512	0.7	28 621	1.8	+6 109		1.09
	Жами фоизли харажатлар	1 097 695	92.3	1 316 984	90.2	+219289		1.19
а	Кредит ва лизинглар бўйича эҳтимолий зарарлар захираси	459 895	38.9	516 954	35.4	+57059		1.12
2	Фоизсиз харажатлар	82 825	7.0	142 547	9.7	+59722		1.72
2.1	Кўрсатилган хизматлар ва воситачилик учун харажатлар	25 998	2.7	31 475	3.1	+5477		1.21
2.2	Чет эл валютасида кўрилган (фойда) зарарлар	24 765	2.3	71 158	4.2	+46 393		1.54
2.3	Синдикат кредитларда қатнашиш билан боғлиқ харажатлар
2.4	Олди-сотди операциялари бўйича кўрилган зарарлар	14 514	1.47	16 780	1.14	+2266		1.15
2.5	Тижорат амалиётлари бўйича йўқотишлар
2.6	Инвестициядан кўрилган зарарлар	4 053	0.03	4 178	0.06	+125		1.03
2.7	Операцион харажатлар	13 495	1.3	18 956	1.2	+5461		1.4
	Жами харажатлар (1+2+а)	1 180 520	100.0	1 459 531	100.0	+279011		1.23

Berilgan balans ma’lumotlariga ko’ra “Xalqbank” ATB ning umumiy xarajatlari ijobiy farq aks ettirgan va 2020-yilda 2019-yilga nisbatan jami xarajatlar 279011 mln so’mga ortgan.

Foizli xarajatlar salmog’i 2020- yilda 90.2 foizni tashkil etgan. Foizli xarajatlarning asosi qismi depozitlar bo’yicha foizli xarajatlarga to’gri keladi va u 2020 yilda 38.4 foizni tashkil etgan.
Foizsiz xarajatlar ham 2020-yilda o’sish tendensiyasiga ega. Ko’rsatilgan xizmatlar va vositachilik haqlari bo’yicha xarajatlar 2020-yilda 3.1 foizni tashkil etgan.

5. 
   “Xalqbank” ATB Sirdaryo viloyati Yangiyer tomonidan valyuta operatsiyalarini amalga oshirish tartibi.
   

Respublika tijorat banklari bir holda o‘z tarkibiy tuzilmalarida qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha fond bo‘limlari yoki boshqarmalariga egadirlar, ular fond qimmatliklari bilan amalga oshirish mumkin bo‘lgan turlicha operatsiyalarni – bankning o‘z qimmatli qog‘ozlari emissiyasini tashkil etishdan tortib investitsiya muassasalariga xos bo‘lgan barcha operatsiyalar majmuini bajaradi. Bunda fond bo‘limlari bevosita bank operatsiyalarini qimmatli qog‘ozlar bilan amalga oshiriladigan operatsiyalarni uygunlashtirishi (masalan, veksellar hisobini yuritish), shuningdek, investitsiya muassasalari uchun xos bo‘lgan operatsiyalar bilan birga amalga oshirishi mumkin. Tijorat banklarining qimmatli qog‘ozlar bozoridagi faoliyatini shartli ravishda uchta: emissiya, investitsiya va vositachilikyunalishiga ajratish mumkin.
«Xalqbank» ATBning qimmatli qog‘ozlar bozoridagi faol ishtirokini shu bilan izohlash mumkinki, bugungi kunda u sarmoya mikdori likvidlilik va barqarorlilik bo‘yicha yagona raqobatbardosh investorlardan biri hisoblanadi. «Xalqbank» ATBvositachilik faoliyatini olib borgan holda boshqa iqtisodiy agentlarga nisbatan ko‘proq imkoniyatlarga ega. Banklarning yana bir ustunligi shundaki, ular iqtisodiy xatar, bozordagi ahvolni malakali tahlil qilishi mumkin. Bozor iqtisodiyotiga o’tish moliyaviy resurslarning fond bozorida tijorat banklarining faol ishtirokida taqsimlanishi va qayta taqsimlanishini ko’zda tutadi.
Tashqi iqtisodiy munosabatlar taraqqiyoti turli mamlakatlarning valyutalari qiymatining o‘zaro nisbatini o‘lchashni talab etadi. Shu sababli valyuta kursi valyuta tizimining muhim elementi hisoblanadi.
Valyuta kursining zaruriyati quyidagilarda ifodalanadi:
– tovarlar va xizmatlar bilan savdo qilishda, kapital va kreditlar harakatida valyutalarni o‘zaro almashtirish uchun bunda, eksporter kelib tushgan chet el valyutasini milliy valyutaga almashtiradi. Chunki boshqa mamlakatlarning valyutalari mazkur davlat hududida qonuniy xarid qilish va to‘lov vositasi sifatida muomalada aylana olmaydi. Importyor chet eldan sotib olgan tovarlarini to‘lash uchun milliy valyutani chet el valyutasiga almashadi. Qarzdor esa qarzini to‘lash uchun va tashqi qarzlar bo‘yicha foizlarni to‘lash uchun chet el valyutasini sotib oladi;
– jahon va milliy bozor baholarini taqqoslash, shuningdek, milliy va chet el valyutalarida ifodalangan turli mamlakatlarning baho ko‘rsatkichlarini taqqoslash uchun;
– firma va banklarning chet el valyutasidagi hisob varaqlarini vaqti-vaqti bilan qayta baholash uchun valyuta kursi zarur.
Valyuta kursi – bu bir mamlakat pul birligining boshqa mamlakatlar pul birliklarida yoki xalqaro valyuta birliklarda ifodalangan bahosidir. Tashqi valyuta kursi almashuv qatnashchilari uchun valyuta bozoridagi talab va taklif nisbati orqali aniqlanadigan bir valyutani boshqasiga qayta hisoblash koefitsientidir. Biroq valyuta kursining qiymat asosi bo‘lib valyutaning xarid qobiliyati hisoblanadi.
“Xalqbank” ATB Sirdaryo viloyati Yangiyer filiali o‘z mijozlari bilan quyidagi operatsiyalarni bajarishda hamkor hisoblanadi:
- “TOD”, “TOM”, “SPOT” shartlari bo‘yicha chet el valutasini sotib olish va sotish;
- naqd xorijiy valutani sotib olish va sotish; “SWAP” bitimlarini tuzish;
- mablag‘larni jalb qilish / joylashtirish;
- belgilangan limitlarda va yoki ta’minotda banklararo kreditlarni berish;
- erkin almashtiriladigan valutada va O‘zbekiston Respublikasi milliy valutasida banklararo kreditlarni jalb qilish.
Valyuta operatsiyalari quyidagi amaliyotar orqali amalga oshiriladi:
1) Valyuta ayirboshlash shaxobchasi (VASh) ga pul berilganda:
Dt-10103-000 (so’m uchun)/840 (dollar uchun)- VASh dagi naqd pullar
Kt-10101-000 (so’m uchun)/840 (dollar uchun)-aylanma kassadagi naqd pullar
2) naqd chet el valyutasi sotib olinganda:
AQSh dollarda:
Dt- 10103- 840- VASh dagi naqd pullar
Kt-17101- 840 – Valyuta pozitsiyasi hisobvarag’i
So’mda:
Dt-17101- 000– Valyuta pozitsiyasi hisobvarag’i
Kt-10103- 000- VASh dagi naqd pullar
Agar naqd chet el valyutasi sotilsa:
Dt-17101- 840 – Valyuta pozitsiyasi hisobvarag’i
Kt-10103- 840- VASh dagi naqd pullar
So’mda:
Dt-10103- 000- VASh dagi naqd pullar
Kt-17101- 000– Valyuta pozitsiyasi hisobvarag’i
Valyutaaning eng muhim xarakteristikasi uning konvertirlanganligidir. Konvvertirlanganlik - darajasiga ko‘ra valyuta kursi 3 ga bo‘linadi.
- erkin «suzib» yuruvchi
- cheklangan darajada «suzib»yuruvchi.
- qayd etilgan valyuta kurslari.
Erkin «suzib» yuruvchi valyuta kursi ma’lum valyutaga bo‘lgan bozor talabi va taklifi ta’sirida o‘zgarib turishi mumkin. Masalan. AQSH dollori, Yaponiya ienasi, Angliya funt stirlingi; Yevro kabi valyutalar jahon valyuta ayirboshlashida keng ishtirok etadi.
Cheklangan darajada «suzib» yuruvchi valyuta kurslarining o‘zgarishi ayrim valyutalar yoki bir guruh valyutalar (valyuta savati) kursi o‘zgarishiga bog‘liq. Misol uchun ko‘pchilik mamlakatlar o‘z valyutalarini AҚSH dollariga, Eropa mamlakatlarining “euro”siga va boshqa boshqa xorijiy valyutalarga bog‘laydilar. Cheklangan darajada “suzib” yuruvchi valyuta kurslari kiritilgan mamlakatlar o‘z valyutalarining tebranish chegarasini o‘zlari hamkorlik kilayotgan mamlakatlar bilan kelishib oladilar. Valyuta kursiga ta’sir etuvchi omillar. Har qanday baho kabi valyuta kursi valyutaga talab va taklif ta’sirida asosiy qiymatidan (ya’ni valyutaning xarid qilish qobiliyatidan) nari-beri siljiydi. Bunday talab va taklifning o‘zaro mosligi bir qator omillarga bog‘liq.
Valyuta kursining ko‘p omilliligi uning boshqa iqtisodiy kategoriyalar bilan bog‘liqligini, jumladan, qiymat, narx, pul, foiz, to‘lov balansi va boshqalar bilan bog‘liqligini aks ettiradi. Shuningdek ularing murakkab biri kuvi va ba’zi omillarning eng muhim omil sifatida yuzaga chiqishiga olib keladi. Bu omillar ichida quyidagilarni ko‘rsatish mumkin.
Valyutalarning xarid qobiliyatlari bo‘yicha ularning o‘zaro nisbati o‘zida qiymat qonunini aks ettirib, valyuta kursini aniqlash vositasidir. Shu sababli valyuta kursiga inflyasiya sur’atlari ta’sir ko‘rsatadi. Mamlakatda inflyasiya darajasi qanchalik yuqori bo‘lsa, milliy valyuta kursi shunchalik past bo‘ladi, (agar boshka omillar qarshi tasir ko‘rsatmasa).
Bank operatsiyalarining 60-70%ni dollarda, yevroda amalga oshirilishi shu valyutalarga bo‘lgan talab va taklif masshtablarini belgilaydi. Valyuta kursiga valyutaning xalqaro hisob-kitoblarda ishlatilish darajasi ham ta’sir ko‘rsatadi. 90-yillar boshida xalqaro to‘lovlarning 55%ni neft, uchun hisob-kitoblarning 86-90%ni, tashqi qarzdorlikning 70% i dollarda amalga oshirilgan. SHu sababli, davriy neftga narxning o‘sishi, hattoki dollarning xarid qilish qobiliyati tushgan sharoitlarda ham davlat qarzlari bo‘yicha to‘lovlarning o‘sishi dollar kursining ko‘tarilishiga imkon beradi.
O‘zbekiston Republikasi hududida valyuta operatsiyalarini amalga oshirish prinsiplari va valyuta qimmatliklari bilan ishlash tartibi O‘zbekiston Respublikasining «Valyutani tartibga solish to‘g‘risida»gi qonuni bilan aniqlanadi. Ushbu qonun talablariga muvofiq O‘zbekiston hududida xorijiy valyuta bilan bog‘liq barcha hisob-kitoblar faqat vakolatli banklar orqali, ya’ni O‘zbekiston Respublikasi Markaziy Bankining valyuta operatsiyalarini o‘tkazishga ruxsat beruvchi litsenziyasiga ega bo‘lgan tijorat banklari tomonidan amalga oshiriladi. Bunday litsenziyaga ega bo‘lgan tijorat banklari vakolatli bank hisoblanadi.

5. 
   
6. 
   “Xalqbank” ATBning pul muomalasini tashkil etishi, ular bo’yicha me’yoriy-huquqiy hujjatlar bilan tanishish.
   

“Xalqbank” ATB pul muomalasini “O’zbekiston Respublikasida banklar tomonidan naqd pul muomalasiga doir ishlarni tashkil etish to‘g‘risida”gi yo‘riqnomaga asosan tashkil etiladi.
“Xalqbank” ATB va ularning filiallari mijozlarning naqd pullarga bo‘lgan talabini o‘z vaqtida qondirish uchun majburiy tartibda aylanma kassalarini, shuningdek naqd pullar zaxirasini tashkil etadilar.