Reja. Kirish

Ko`rsatkichlar	Buyuk Britaniya	AQSH	Fransiya
Yaponiya
Ta`limga davlat xarajatlari, YaIMga nisbatan	5,5	5,3	5,7	3,5
Ta`limga xarajatlar, davlat xarajatlariga nisbatan	12,5	13,7	10,6	9,5
Xarajat moddalari bo`yicha muassasa xarajatlari:
Xodimlarga ish haqi	73,1	71,8	74,6	79,7
Smeta xarajatlari bo`yicha:
Joriy xarajatlar	91,5	88,8	90,2	90,3
Kapital xarajatlar	8,5	11,2	9,8	9,7

1-jadval. Turli davlatlarda umumiy ta‟limga davlat ajratmalari.
Mamlakatlar uchun kadrlar tayyorlash sohasi bir nechta sabablarga ko`ra muhimdir. Birinchidan, bu mamlakat rivojlanishining yuqori darajalariga erishish yo`lidagi muhim qadam hisoblansa, ikkinchidan, ta`limning sifati va samaradorligi inson kapitalining yuqori salohiyatini belgilab beradi. Har bir mamlakatda kadrlar tayyorlashni moliyalashtirishning turlicha modellaridan foydalaniladi. Ayrim davlatlarda ta`limni moliyalashtirishga asosan xususiy mablag`lar yo`naltirilsa, ayrimlarida bu sektor asosan davlat mablag`lari hisobidan ta`minlanadi. Keyingi yillarda mamlakatimizda ta`lim sohasiga yo`naltiriladigan davlat va xususiy sektor mablag`lari o`rtasidagi nisbat birmuncha o`zgardi va xususiy manbalarning ustunligi kuzatilmoqda.
Iqtisodiy jihatdan rivojlangan xorijiy mamlakatlarda oliy ta`limni moliyalashtirishning hajmi va usullari bir qator omillarga ko`ra belgilanadi:
 mamlakat iqtisodiyotining rivojlanganlik darajasi;
 oliy talim oldiga davlat va jamiyat qo`yadigan vazifalarning ko`lami;
 mamlakatda qaror topgan milliy qadriyatlar va an`analar;
 oliy talim muassasalarini tashkil etish va boshqarishning o`ziga xosligi. Mana shu holatlar ta`lim muassasalarini moliyalashtirishning milliy modelining shakllantirishga xizmat qiladi.
Yaponiya, masalan AQSh, Kanada va Shvetsiyadagi kabi, barcha uchun barobar bo`lmagan, aksincha, oliy maqomdagi oliy ta`lim modeliga ega, davlatning ta`limga xarajatlarining YaIMdagi ulushi sezilarli darajada past. AQSh, Kanada va Shvetsiyada oliy ta`lim hamma uchun ochiq, lekin bu – mamlakat rahbar doiralarining olib borayotgan siyosati, milliy an`analarning natijasi hisoblanadi. Agar Yevropa mamlakatlari, xususan Frantsiya, Germaniya oliy ta`lim tizimini davlat byudjeti hisobidan ustuvor darajada moliyalashtirib va davlat tomonidan nazorat qilib, bozor iqtisodiyotining salbiy ta`siridan himoya qilsa, AQShda oliy ta`lim an`anaviy tarzda federal hukumatdan mustaqil, bozor tuzilmalari bilan muntazam aloqada faoliyat qiladi, hatto davlat ta`lim muassasalari ham pullik asosda faoliyat qiladi.
Xarajatlar smetasi – byudjet tashkilotining unga ajratilgan byudjet mablag`larining hajmi, maqsadli yo`nalishi va yil choraklari (har bir chorakning oylari) bo`yicha taqsimlanishini belgilab beruvchi asosiy moliyaviy hujjati hisoblanadi.

№