Reja: Kirish Titan haqida Titan qotishmalari Xulosa foydalanilgan adabiyotlar

MAVZU: Titan qotishmalaridan quymalar olish 
Reja:
Kirish
1. Titan haqida
2. Titan qotishmalari
Xulosa
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR





Kirish
Bizning tadqiqotlarimiz sanoatni samarali va ishonchli rivojlanishini ta’minlaydigan titan qotishmasini unumli ishlashi uchun kesuvchi asbobni, kesish rejimlarini va tehnologik jarayonni to’g’ri tanlashga qaratilgan. Titan va titan qotishma qismlarining ayrim namunalari bo’lib samolyot ramasi elementlari, trubinasi kompressor disklari, pichoqlar, qopqoqlar va ortopedik implantlar ishlab chiqarilmoqda. Titan - yumshoq, egiluvchan, kumushrang metall, erish nuqtasi 1,675°C (3,047°F). Uning yuzasida oksidli plyonka hosil bo’lganligi sababli nisbatan kimyoviy jihatdan inert bo’lib, u aksariyat tabiiy muhitlarda mukammal korroziyaga chidamliligiga ega. tan qotishmalari materiallarni ishlov berish qiyin, ishlov berish qobiliyati turli xil omillarga bog’liq: kimyoviy tarkibi, qattiqligi, ishlov berish usuli. Titan mahsulotini 850° S ga qadar qizdirish va uni suvli muhitda keskin sovitishida oksidlanishi hosil bo’ladi, bu ishlov beriladigan detallar yuzasida zich qatlam hosil bo’lishiga olib keladi, bu esa asosiy qatlam bilan yaxshi bog’langan materialning chidamliligi va umumiy quvvati 15-100 marta ortadi Titanni kesishda kuchli issiqlik hosil bo’lishi, chiqib ketish tomonida ortiqcha yopishqoqlik kabi qiyinchiliklarga olib keladi. Issiqlik o’tkazuvchanligining pastligi issiqlikning yomon o’tkazilishini va sekin issiqlik uzatilishini keltirib chiqaradi. Shuning uchun, chiqib ketish tomoni sezilarli termal stressga duch keladi. Titanning elastiklig moduli past bo’lib, u po’latnikidan atigi yarim baravar yuqori. Bu ingichka devorli joylarni qayta ishlashda, chiqib ketish kuchlari tufayli materialning "qochib ketishiga" olib keladi. Keyinchalik orqaga qaytish maqsadli massadan chetga chiqishga olib keladi. Titanning past elastiklik moduli tufayli tebranishni kuchaytiradi natijada esa ishlov berishning aniqligi hamda sirt sifati yomonlashadi. Ushbu omillarning barchasi asbobning ishlash muddatini sezilarli darajada qisqartiradi va salbiy ta’sir qiladi. Mehanik ishlov berishda, detallarning sifatini yaxshilash va ishlab chiqarish unumdorligini oshirishda titan qotishmasining o’rni katta. Titan qotishmasi
Magniy (Magnesium), Mg — Mendeleyev davriy sistemasining II guruhiga mansub kimyoviy element; ishkoriy - yer metallarga kiradi. Tartib rakami 12, atom massasi 24,305. Tabiiy Magniy 3 ta barqaror izotopdan iborat. 24Mg (78,60%), 25Mg (10,11%), 26Mg (11,29%). Uchta sunʼiy radioaktiv izotopi (23Mg, 27Mg, 28Mg) olingan. Magniyni 1808 i. dastlab ingliz fizigi Magniy Devi amalgama holida olgan. 1829 yilda fransuz kimyogari Magniy Byussi magniy xloridga kaliy bugʻi taʼsir ettirib, Magniyni metall holida ajratib olgan. Magniy massa jihatidan yer poʻstining 2,35% ni tashkil qiladi. Magniyning 100 dan ortiq minerallari boʻlib, ulardan dolomit, forsterit yoki olivin, magnezii, karnallit va boshqa ahamiyatlidir. Olivin jinslarining yuvilishidan ilonizi serpentin minerali hosil boʻladi. Uning tolasimon turi asbest deyiladi. Ilon-izisimonlar chuqur yer osti karbonat angidrid gazlarining taʼsirida parchalanishi natijasida talk jinslariga aylanadi. Tula parchalanganda esa magnezit (MgCO3)ra oʻtadi. Ohaktoshlar MgCl2 eritmalari taʼsirida dolomitga MgCa(CO3)2 aylanadi. Oʻzbekistondagi dolomit konlarining eng kattasi Samarqand viloyatida joylashgan.
Dengiz suvida 0,38%; baʼzi koʻllar suvida 30% magniy xlorid boʻladi. Magniy kumushdek oq, yumshoq, choʻziluvchan, yengil metall, havoda yupqa oksid parda bilan qoplanib, qoramtir tusga kiradi. Bu parda uni keyingi oksidlanishdan saqpaydi. Magniyning zichligi 1740 kg/m³, suyuqlanish temperaturasi 650°, kaynash temperaturasi 1105°. Magniy birikmalarida 2 valentli. Kimyoviy jihatdan juda faol metall. Havoda qizdirilganda koʻzni qamashtiruvchi oq shuʼla chiqarib yonadi va oq rangli magniy oksid MgO, qisman koʻkimtir magniy nitrit Mg3N2 hosil qiladi. Xona haroratida suv bilan reaksiyaga kirishmaydi. Qaynatilganda esa suvdan sekin-asta vodorodni ajratib chiqaradi. Suv bugʻi bilan 400° da shiddatli reaksiyaga kirishadi. Qizdirilganda azot, oltingugurt, galogenlar va boshqa metallmaslar bilan birikadi. Suyultirilgan kislotalarda oson erib, vodorod ajratib chikaradi. Oddiy sharoitda ishqorlarning suvdagi eritmasida erimaydi. Vodorodli muhitda 400—500° gacha qizdirilganda gidrid MgH2 hosil qiladi. Magniyni 500—600° gacha oltingugurt yoki SO2 va H2S bilan qizdirilganda sulfid MgS hosil boʻladi. MgF2 himoya pardasini hosil qila olishi sababli ftorid kislotada erimaydi. Ishqoriy bikarbonat va ammoniy tuzlari eritmalarida eriydi. Magniyning barcha tuzlari rangsiz, achchiq, suvda yaxshi eriydi. Magniy koʻpgina metallar bilan qotishmalar hosil qiladi.
Magniy oʻsimlik va hayvonlar organizmining ajralmas qismidir. Baʼzi suv oʻtlari, foraminiferalar, ohakli bulutlar Magniy konsentratlari hisoblanadi (ular tarkibida 3—4% gacha Magniy boʻladi). Magniy oʻsimliklarning yashil pigmenti — xlorofill tarkibiga kiradi.
Barcha oʻsimliklarning hujayra organellarida va barcha tirik organizmlarning ribosomshritsa Magniy borligi aniqlangan. Magniy fosfat kislota tuzlari shaklida fitin tarkibida boʻladi. Odam va hayvonlar organizmi Magniyni ovqatdan oladi. Odamning bir kecha-kunduzda Magniyga ehtiyoji 0,3—0,5 g . Ovqatda Magniy tuzlari yetarlicha boʻlmasa, nerv sistemasining normal qoʻzgʻaluvchanligi, muskullarning qisqarishi buziladi. Qoramollar yemida Magniy yetishmaganda muskullari tortishib, oyoqlari rivojlanmay qoladi.
Sanoatda Magniy elektrolitik, metallotermik va ugletermik usullar bilan, lekin, asosan, MgCl, KC1 va NaCl eritmalari aralashmasini elektroliz qilib olinadi. Metallotermik usulda xom ashyo boʻlib dolomit, qaytargich boʻlib ferrosilitsiy yoki silikoalyuminiy xizmat qiladi. Ugletermik usulda Magniy MgO bilan uglerod aralashmasini 2100° dan yuqori haroratda germetik pechlarda qizdirib olinadi.
Pirotexnikada, metallurgiyada qotishmalar, qiyin qaytariladigan metallar (vanadiy, titan, uran, sirkoniy), mustahkam choʻyan olishda, atom texnikasida, kino, fotografiya va yoritish texnikasida ishlatiladi.
Titan (Titanum), Ti — Mendeleyev davriy sistemasining IV guruhiga mansub kimyoviy element. Tartib raqami 22, atom massasi 47,88. Titan (unsur) oraliq metallarga kiradi. Titan (unsur) massa sonlari 46 (7,95%), 47(7,75%), 48(73,45%), 49(5,51%), 50(5,34%) boʻlgan 5 ta barqaror izotopdan iborat. Uning bir necha sunʼiy radioaktiv izotoplari ham maʼlum. 1795 yilda nemis kimyogari Titan (unsur) Klaprot TiO2 (rutil) nomaʼlum elementning oksidi ekanligini aniklagan va oʻsha elementga Titan (unsur) nomini bergan [Titan (unsur) nomi yun. afsonasidagi titanlar — Uran (Osmon) va Geya (Yer)ning bolalari nomidan olingan]. 1925 yilda Niderlandiya olimlari VanArkel va de Bur titan (IV)yodidni choʻgʻ holatidagi volfram simda parchalash yuli bilan sof Titan (unsur)oldilar. Titan (unsur) Yer poʻstining massa jihatidan 0,57% ni tashkil qiladi. Titan (unsur) tabiatda titan (1U)oksid TYU2 (rutil, anataz, brukit), temir titanat (yoki ilmenit) FeTiO3, kaltsiy titanat (yoki peroskvit) CaTiO, holida uchraydi. Ilmenit koʻpincha magnetit bilan qoʻshilib FaTiO3 nFe3O4 tarkibli titan magnetitlar hosil qiladi. Bu mineral Titan (unsur)ning muhim rudalaridan.
Titan (unsur) poʻlat kabi yaltiroq qattiq metall. Suyuqlanish trasi 1668±5°, qaynash trasi 3227°, zichligi 4,51 g/sm3. Titan (unsur) mustahkam va plastik, oson bolgʻalanadi va yoyiladi (prokatlanadi), odatdagi trada juda kuchsiz qaytaruvchi. Titan (unsur) sirtida oksid parda hosil boʻlganligidan korroziyaga bardoshliligi jihatidan zanglamas poʻlatdan ham ustun turadi. U havoda oksidlanmaydi, dengiz suvida zanglamaydi, agressiv kimyoviy muhitlarda ham oʻzgarmaydi. Titan (unsur) suyukdanish trasida eng faol metallar qatoriga oʻtadi. Kizdirilganda deyarli barcha elementlar bilan birikadi. Metallar bilan qattiq eritmalar va intermetalik birikmalar hosil qiladi. 600° dan yuqori temperaturada havo kislorodi bilan oksidlanib, Titan (unsur) (1U)oksid TYU2 ga oʻtadi. 700°dan yuqori trada azot bilan Titan (unsur) nitrid TiN hosil qiladi. 300°dan yuqori trada vodorod xlorid bilan reaksiyaga kirishib, Titan (unsur) (1U)xloridga aylanadi. Titan (unsur) konsentrlangan sulfat kislota bilan reaksiyaga kirishib, Titan (unsur) sulfat Ti(SO4)2 va sulfit angidrid SO2 hosil qiladi. Titan (unsur)ning H2Ti03 va N2TYU4 tarkibli kislotalari N4TYU5 va H4Ti08 tarkibli peroksokislotalari maʼlum. Titan (unsur) oʻz birikmalarida 2 valentli boʻlishi ham mumkin.
Metall xrlidagi Titan (unsur) ancha murakkab usulda olinadi. Avval Titan (unsur) (1U)oksid Titan (unsur) (GU)xloridga oʻtkaziladi. Soʻngra Titan (unsur) (1U)xloridni argon yoki geliy atmosferasida magniy yoki natriy bilan qaytarilib, metall Titan (unsur) olinadi. Sof Titan (unsur) esa Titan (unsur) (1U)yodidni parchalab hosil qilinadi. Sanoatda olinadigan Titan (unsur)ning asosiy qismi aviatsiya, raketa va kemasozlik texnikasiga zarur qotishmalar tayyorlash uchun ketadi. Titan (unsur)ning nikel va temir bilan hosil qilgan qotishmalari poʻlatga qoʻshiladi. Titan (unsur) zaharli emas. U oʻsimlik va hayvon organizmida doim boʻladi. Umurtqali hayvonlarning shox hosilalari, taloq, qalqonsimon bezlarida uchraydi. Kishi organizmiga bir kechakunduzda oziq moddalar va suv bilan 0,85 mg Titan (unsur) kiradi.
Titan birikmalari. Titan (unsur) (1U)oksid TiO2 — oq kukun, qizdirilganda och sariq tusga kiradi, sovitilganda rangi yoʻqoladi. Tabiatda 3 xil kristall: rutil, anataz, brukit shaklida uchraydi. Suyuqlanish trasi 1850°, qaynash trasi 3000° ga yaqin, zichligi 4,18— 4,25 g/sm3. Titan (unsur) (1U)oksid organik va suyultirilgan mineral kislotalarga, H2S va SO2 ga chidamli, ishqorlarda bir oz eriydi. Plastmassalar, sirlar, sunʼiy tolalar ishlab chiqarish.da, qogʻoz, rezina, charm, toʻqimachilik, metallurgiya va lokboʻyoq sanoatida qoʻllanadi.
Titanatlar — metatitanat, ortotitanat va polititanat kislotalarning tuzlari. Barcha titanatlar yuqori tralarda suyuqlanadi, suvda va suyultirilgan kislotalarda erimaydi, faqat konsentrlangan kislotalarda eriydi. Koʻpchilik titanatlarning dielektrik kirituvchanligi yuqori boʻlgani sababli kondensatorlar, ultratovush qurilmalari, elektron sxemalar, termokompensatorlar va boshqa ishlab chiqarihda qoʻllanadi. Oʻzgaruvchan tarkibli murakkab titanlardan armolkolit Oydagi togʻ jinslarida topilgan.
Titan galogenlar bilan birikib TiX2, TiX3 va TiX4 (bu yerda X — galogen) tarkibli galogeniddar hosil qiladi. Titan galogenidlarini amaliy ahamiyatiga koʻra quyidagi ketma-ketlikka joylashtirish mumkin: xloridlar, yodidlar, bromidlar, ftoridlar.
Titan tetraxlorid Ti S14 — oʻtkir hidli suyuqlik. Suyuqlanish trasi — 23°, kaynash trasi 136°, zichligi 1,72 g/sm3 (20°da). Suvda gidrolizlanib titan oksixlorid TiOCl2 yoki titan gidroksid (metatitanat kislota) N2TYU3 hosil qiladi. Konsentrlangan xlorid kislota taʼsirida xlortitanat kislota H2TiCl6 kompleksini beradi. Titan tetraxlorid sanoat koʻlamida ishlab chiqarilib, undan asosan (magniy va natriy bilan qaytarib) titan olinadi.
Titanning quyi xloridlar i TiCl3 va TiCl2 — beqaror moddalar; havoda oksidlanadi, gigroskopik. TiCl4 ni vodorod, rux, alyuminiy yoki titan bilan 700—1000°da qaytarib hosil qilinadi. Organik birikmalarni polimerlash jarayonida katalizator sifatida qoʻllanadi.
Titan tetrayodid, Til4 — metall kabi yaltiroq qizilqoʻngʻir tusli kristallar. Suyuqlanish trasi 150—156°, qaynash trasi 377°, zichligi 4,27—4,40 g/sm3. Suvda gidrolizlanadi. Kukun holidagi titanga 170— 200°da yod taʼsir ettirib olinadi.
Titanning quyi yodidlar i d a n Til, (toʻq binafsha tusli qattiq modda; suyuqlanish trasi 1030°) va Til2 (toʻq jigarrang qattiq modda; suyuqlanish trasi 1050°) olingan.
Titan tetrabromid TiBr4 — sariq rangli kristall modda: suyuqlanish trasi 38°, qaynash trasi 232°, zichligi 3,24 g/sm3. Suvda gidrolizlanadi. Titan karbid yoki TiO2QC aralashmani brom bugʻi ostida qizdirish yoxud Ti va bromni yuqori tralarda biriktirish yoʻli bilan olinadi.
Titanning quyi bromidlari TiBr3 va TiBr2 — beqaror, oson oksidlanadigan va gidrolizga uchraydigan moddalar. TiBr4 ni qaytarish yoʻli bilan olinadi.
Titan tetraftorid TiF4 — oq rangli qattiq modda. 284°da suyuqlanmasdan qaynaydi, zichligi 2,8 g/sm3, yuqori temperatura (427°) va bosim ostida suyuqlanadi. Oʻta gigroskopik, suvda gidrolizlanadi. Titanga, titan karbidga yoki TYU2QS aralashmaga ftor taʼsir ettirib olinadi. Ftorid kislota bilan kompleks ftor titanat kislota H2TiF6 hosil qiladi. Uning tuzlari — ftortitanatlar K2TiF6, Na2TiF6 — barqaror moddalar, texnologik amaliyotlarda qoʻllanadi.
Titanning quyi ftoridlar i TiF3 va TiF2 xam olingan Titan qotishmalar - tarkibida muayyan miqdorda legirlovchi elementlar [alyuminiy A1 (8%), molibden Mo(30%), vanadiy (V 16%), marganets Mp (8%), temir Gʻe (5%) va boshqa] boʻlgan titan asosidagi materiallar. Mustahkamligi yuqori, uncha zich emas. Kriogen temperatura (—250°S) dan yuqori (300—600°S) tralarda dengiz suvi va boshqa yemiruvchi muhitlarda zanglash (korroziya) va yemirilishga turgʻun. Antifriksion (ishqalanishga qarshi) xossalari past boʻlganligi uchun Titan qotishmalardan tayyorlangan detallarning ishqalanuvchi sirtlarini moylab turishga toʻgʻri keladi. Titan qotishmalar samolyotsozlik, raketasozlik, energetika mashinasozligi, kemasozlik, kimyo sanoati va boshqa sohalarda ishlatiladi. Titan XVIII asr oxirida nemis kimyogari Martin Klaprot kashf etganlardan biri
tufayli o’z nomini oldi. Klaprot ruda tarkibida yangi metall oksid topdi va unga
afsonaviy Titanlar nomini berdi. Titan konstruktsiyasi ma’lum bir yukga bardosh beraoladigan xuddi shunday yuk ko’taraoladigan po’lat konstruktsiyasi og’irligining atigi 57% ni tashkil qiladi. Alyuminiy bilan taqqoslaganda ham kamida 20% vaznni tejaydi. Titan yuqori reaktivligi tufayli ko’plab kesuvchi asboblar bilan kimyoviy reaksiyaga kirishadi. Bu qirindilarning yopishib qolishiga va natijada kesuvchi asbob xatoliklariga olib keladi. Titanga ishlov berishda, ishlab chiqarilgan issiqlik energiyasining 80% asbob orqali tarqaladi. Alyuminiyga ishlov berishda hosil bo’lgan issiqlik energiyasining deyarli barchasi qirindilar bilan birga chiqib ketadi.
Asbobning chiqib ketish qismidagi og’ir yuklarga Titanni qattiqligi ham hissa
qo’shadi, alyuminiy esa bunday sharoitda yumshoq bo’ladi. Hozirgi kunda titan qotishmasi detallariga ishlov berish sifatining geometric ko’rsatkichlarini barmoq frezada frezalash usuli bilan tehnologik jihatdan ta’minlash va oldindan aytib berish bo’yicha tadqiqotlar mavjud emas. Bu ishlov berishda uni aniqligini oshirishga, berilgan sifatini taminlashga hamda tehnologik jarayon unumdorligini oshirishga va ularning tehnologik imkoniyatlarini kengaytirishga mehanik ishlov berishni jarayonini unumli boshqarishga imkon bermaydi. Asbob ishlov beriladigan qism bilan aloqa qilganda jarayonning barqarorligi ushlagich, shpindel, ish stoli, mahkamlash moslamasi va ishlov beriladigan qismlarning barchasiga bog’liq. Bundan tashqari, chiqib ketish suyuqligini yetkazib berish bosimi, hajmi va usuli muhim ahamiyatga ega. aloqa maydonini qisqartirish, issiqlik hosil bo’lishini chekka tomonga qisqartiradi va yana materialga kesishdan oldin sovutish uchun ko’proq vaqt beradi. Kesuvchi asbob bilan zagatovka aloqa zonasining pasayishi ishlov berish punktidagi haroratni ushlab turganda chiqib ketish tezligini oshirishga imkon beradi. O’ta kichik aloqa joyida yuqori tezlikda o’tkir qirrasi bilan frezalash, har bir tish uchun minimal qulay tugatishni ta’minlash mumkin.

XULOSA
1. Titanni ishlov berishda sovutish moylash suyuqliklaridan foydalaniladi, mahsulotlarni keskinlashtirish qattiq metall qotishmalaridan tayyorlangan asboblar yordamida amalga oshiriladi. Titan qotishmalarini kesish uchun asbob sifatida olmos va kub boron nitridi foydalanish mumkin. Agar tabiiy olmos asbob emulsiyani sovutish uchun ishlatilsa, chiqib ketish tezligi 200 m/min ga etadi, agar chiqib ketish suyuqligi ishlatilmasa, chiqib ketish tezligi bir xil miqdordagi 100m/min.
2. Kesuvchi asbob tishlar sonini odatdagisi titan uchun etarli bo’lmasligi mumkin. Titan qotishmasiga samarali ishlov berishni o’nta va undan ortiq tishlarga ega kesuvchi asbob bilan ta’minlash mumkin. Asbob materialni to’g’ri burchak ostida emas, balki yoy bilan kiritishi uchun harakat traektoriyasini tanlash kerak. Qalin qatlamdan ingichka qatlamga yo’naltirib frezalashda sho’ng’ish yoyi asbobning aylanish yo’nalishiga mos kelishi kerak. Kesish yo’li kesish kuchini asta-sekin oshirib, silkinishni oldini oladi va asbob barqarorligini oshiradi.
3. Titan to’g’ri quvvatga ega bo’lgan mashinada mahkamlanganda va yaxshi holatda va qisqa tutashgan holda ISO50 konusning shpindel bilan jihozlansa va to’g’ri chiqib ketish vositasi tanlansa hech qanday muammo bo’lmaydi. Shpindelni noto’g’ri tanlansa tezligi har bir tish uchun minimal kesish paytida asbobning ishlash muddatini 95% ga qisqartirishi mumkin