Reja Kirish Nazariy qism

I.Aldegidlarga xos reaksiyalari
1. Qaytarilishi (ko’p atomli spirt hosil bo’ladi):
CH₂OH
O
C H₂ – CH – CH – CH – CH – C + H₂ (CHOH)₄
OH OH OH OH OH H
CH₂OH glutsin (sorbit)
2. Oksidlanishi. glukkoza oson oksidlanadi. Oksidlovchining kuchiga qarab turli xil mahsulotlar hosil bo’ladi.
a) kuchsiz (yumshoq) oksidlovchilar (kislotali sharoitda Cl2, Br2, shuningdek HOCl yoki suyul HNO3) ta’sirida oksidlanib glyukon kislota hosil qiladi (“kumush ko’zgu” va “mis ko’zgu” reaksiyalari natijasida ha glyukon kislota hosil bo’ladi):


O
C H₂ – CH – CH – CH – CH–C + Ag₂O CH₂ –CH –CH –CH –CH – COOH
OH OH OH OH OH H OH OH OH OH OH
Glukon kislota
O O
C H₂–CH–CH–CH–CH–C +2Cu(OH)₂ CH₂–CH–CH–CH–CH–C +Cu₂O+2H₂O
OH OH OH OH OH H OH OH OH OH OH H
Qizil g’isht rangli
b) Kuchli oksidlovchilar ta’sirida (masalan kons HNO3) oksidlanib glyukar kislota (ikki asosli kislota) hosil qiladi:
O
C H₂ – CH – CH – CH – CH–C HOOC – (CHOH)₄ – COOH
OH OH OH OH OH H glutar kislota

4. 
   Bromli suv aldegid guruhini karboksil guruhgacha oksidlaydi:
   

O
H OCH₂ – (CHOH)₄ – C + Br₂ + 2H₂O HOCH₂ – (CHOH)₄ – COOH +2HBr
H glyukon kislota

5. 
   Fruktoza kons. HNO3 ta’sirida oksidlanganida zanjirning qisqarishi kuzatiladi va arabinar kislota hosil bo’ladi:
   

H OCH₂–(CHOH)₃–C–CH₂OH +2HNO₃ HOOC–(CHOH)₄–COOH+2NO+2H₂O+CO₂
O arabinar kislota

6. 
   Ketozalar kumush oksidining ammiakdagi eritmasi yoki Cu(OH)₂ bilan ishqoriy muhitda reaksiyaga kirishib, aldozalarga izomerlanadi:
   

CH2OH CHOH CHO
C = O C – OH CHOH
R R R
3.Sianid kislota bilan reaksiyasi:
O
C H₂ – CH – CH –CH –CH–C + HCN CH₂ –CH –CH –CH –CH –CH – CN
OH OH OH OH OH H OH OH OH OH OH OH
4. Fenilgidrazin ( tarkibida -H₂N guruh saqlovchi moddalar bilan reaksiyaga kirishadi) bilan reaksiyasi:
O
C H₂ – (CHOH)₄ –C + C₆H₅NHNH₂ CH₂OH –(CHOH)₄ –CH = N–NHC₆H₅
OH H fenilgidrazon
5. Glukoza NaHSO3 va fuksinsulfit kislota eritmalari bilan reaksiyaga kirishmaydi.