Reja: Kirish Marketing tushunchasi va uning mohiyati. Marketing nazariyasi konsepsiyasi va uning evolyusiyasi. Marketing elementlari tarkibi va marketing – miks tushunchasi. Marketingning asosiy tamoyillari

3. Marketing elementlari tarkibi va
marketing–miks tushunchasi
Marketing tizimida kuyilgan maqsadga erishish uchun xaridorlar va boshqa subyektlarga ta’sir etish uchun marketing vositalari, ya’ni marketing usullari yigindisi, uslublari zarurdir. Shunday vositalardan marketing-miks, marketing kompleksi bо‘libhisoblanadi. Bularni marketing nazariyasiga 1964 yilda birinchi bо‘lib Garvard biznes maktabi professori Borden kiritgan. Marketologlar tayyorlash tizimida marketing kompleksi 4 “R” deb nomlanib, Makkarti tomonidan 1960 yilda bu model taklif etilgan. Ushbu modelda marketingning turtta asosiy elementlari ajratib kо‘rsatilgan: tovar (product), narx (price), sotish (place), reklama-rag‘batlantirish (promotion).
Marketing faoliyatida ehtiyoj va muhtojlikni ayirboshlash orqaliqondirish jarayonida albatta inson ishtirok etadi. Shuning uchun yukorida kо‘rsatib utilgan marketing elementlari tarkibiga 5 “R” xam kiritilib, u kishilar (people) ekanligi alohida takidlab utilgandir. Marketing-miks elementlari quyidagi chizmada kо‘rsatilgan.
1968 yilda F.Kotler marketing-miks elementlari tarkibiga pablik-rileyshnz (publicrelations) va siyosatni (politics) kushib, oldingi 4 “R” ni 6“R” ga kengaytirib kо‘rsatdi.
4“R” modelini kullanishini cheklanganligiga qaramasdan, marketing nazariyasini shakllanishi va amaliyotini rivojlanishida ilgor rol uynaydi.

1-chizma. Marketing tizimidagi besh asosiy narsa

Marketing-miks keng kullanadigan shaklda 4 ta marketing submiksini uz ichiga oladi. Bular quyidagilar: tovar miksi, shartnoma miksi, kommunikativ miks, taksimot miksi. Tovar miksi tovar siyosatini shakllantiradi, tovar bilan bog‘liq bulgan chora-tadbirlarni uz ichiga oladi. Bu chora-tadbirlar: dizayn, uni bezatilishi, mahsulot sifati, urovi, xaridorlrga xizmat kо‘rsatish, kafolat xizmati siyosati, tovar diversifikatsiyasi, assortiment siyosati va xokazo.
Shartnoma siyosati tovarni oldi-sotdi akti shartlari kelishuvini va bitim kо‘rin ishida ularni rasmylashtirishni amalga oshiradi. Bunday chora-tadbirlariga: narx siyosati, ustama va chegirtma tizimi, tovar yetkazib berish va uni tulov shartlari, shuningdek kredit siyosati kiradi.
Taksimot siyosati tovarni tayyorlanish joyidan oluvchiga yetkazib berishni amalga oshiradi. Bu siyosat sotish kanalini asoslash va tahlilqilish, marketing-logistika, savdo siyosati, sotish vositalari siyosati, ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirish siyosati. Iste’molchilar va bozorlarni joylashuvi siyosati, yetkazib berish siyosati, tayyor mahsulotlarni omborlarga joylashtirish siyosati va boshqalarni uz ichiga oladi.
Kommunikativ siyosatni vazifasi xaridor ehtiyojini qondirish va foyda olish maqsadida talabni shakllantirish va tovar va xizmatni siljitish bо‘yicha mukobil va samarali faoliyatni ta’minlash uchun marketing tizimini barcha obyektlarini korxona – maxulot tayyorlovchilar bilan о‘zaroharakatini tashkil etishdan iboratdir.