Reja: Kirish Iqtisodiyotni prognozlash ahamiyati va mohiyati Iqtisodiyotni prognozlash usullarining klassifikatsiyasi Iqtisodiyotni prognozlashtirishning shakllari va usullari Inflyatsiya jarayonining sur’atini prognozlash

Milliy iqtisodiyotning tarmoq tuzilmasini prognozlash.
Resurslarni taqsimlashning strukturaviy xususiyatlari ehtiyojlarning tuzilmaviy xususiyatlari kabi ko‘p tarmoqli tuzilmalar orqali makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar o‘zgarishida ifodalanadi.
Shunday qilib, milliy iqtisodiyot tuzilmasi pronozining roli aloxida natijalarni olish kabi umumiqtisodiy va tarmoq prognozlari orasidagi, shuningdek, resurslar va extiyojlar prognozining tarmoqdagi bo‘lagi bilan milliy iqtisodiyot rivojlanishi umumiy prognozi o‘rtasidagi o‘zaro aloqalarni ochib berishidan iborat.
Тuzilmaviy prognozlashda turli usullaridan foydalaniladi:
kombinatsiyalashgan prognozlash, ekspert baxolash, ekonometrik modellar, ssenariy usuli, IMM, shu jumladan, ТABni ishlab chiqish usuli.
«Makroiqtisodiyot» kursidan ma‘lumki, ТAB asosida V.V.Leontev ishlab chiqqan «Хarajatlar-ishlab chiqarish» usuli yotadi.
«Хarajatlar -ishlab chiqarish» usuli istiqboliga prognozni mamlakat SES umumiy muvozanati tenglamalar sistemasi sonli yechimining natijasi ko‘rinishida ifodalanishidan kelib chiqadi.
Bu tenlamalar sistemasi har bir tarmoqning ishlab chiqarilgan oraliq maxsuloti va belgilangan hajmdagi yakuniy maxsulot ishlab chiqarishni ta‘minlash uchun ketgan xarajatlarni aniqlash imkonini beradi.
Тenglamalar quyidagi ko‘rinishga ega: xi ai1x1 ai2x2 .... ain xn Yi Yoki umumiy ko‘rinishda:

x_i  Y_i ,
Bu yerda: x_i-,berilgan tarmoqning (i-) yalpi ishlab chiqarish hajmi; a_ij-to‘gri xarajatlar koeffitsiyentlari, ya‘ni (j) tarmoq mahsulotlarini ishlab
chiqarish uchun (i) tarmoq oraliq mahsulotlarining harajat me‘yolari;
Y_i-berilgan (i-) tarmoq mahsulotining yakuniy noishlab chiqarish iste‘moli (talab).
Agar barcha tarmoqlarning mahsulotlariga talab aniqlangan (prognozlangan) bo‘lsa, retrospektiv tahlil asosida olingan bevosita harajatlar koeffitsiyentlari (texnologik koeffitsiyentlar)dan foydalanib, tarmoqlarning oraliq mahsuloti va mos ravishda yalpi mahsuloti hajmini hisoblash mumkin. Lekin, texnologiyalarning rivojlanishi (FТТ) ishlab chiqariladigan mahsulot birligiga yoqilgi-energetika va material resurslar harajatini pasaytirishi va progressiv xom-ashyo va materiallarga, jamlovchilarga sxema va uzellarga o‘tishga imkon berishini ko‘zda tutib, prognoz hisob - kitoblarda turli variantlardagi FТТ prognozi natijalarini hisobga olish zarur.
Ma‘lumki, ТAB natural va qiymat ko‘rinishida ishlab chiqiladi. Qiymat ko‘rinishidagi ТAB va qiymat ko‘rinishidagi makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar orasidagi bogliqlikni belgilashda, ya‘ni tarmoqlarning ishlab chiqarish hajmi ma‘lumotlari bilan quyidagi ko‘rsatkichlar o‘rtasida ob‘ektiv qiyinchiliklar mavjud:

• tarmoqlar daromad va harajatlarining prognoz balansi;

  
  

• aholi daromadlari va harajatlarining prognoz balansi;

  
  

• iqtisodiy tizimda normal takror ishlab chiqarish jarayonini ta‘minlash uchun zarur pul massasi hajmi; - davlat byudjeti.

  
  

Asosiy qiyinchiliklar shundaki, prognozni shakllantirishning asosi bo‘lgan moliyaviy hisobot ma‘lumotlari har xil turdagi mahsulot ishlab chiqaruvchi xo‘jalik tarmoqlari bo‘yicha tuziladi, ТAB esa «sof» tarmoq prinsipiga ko‘ra, ya‘ni matritsa ustunining har bir qatorida bir turdagi mahsulot bo‘yicha tuzilgan. «Sof» tarmoq bo‘yicha bogliqliklarni aniqlash juda muhim, chunki u ishlab chiqaruvchilarning moliyaviy ta‘minlanganligini va aniq turdagi resurslarning takror ishlab chiqarishlishini baholash, byudjet va aholi uchun resursni ishlab chiqarishdan daromadni baholash imkonini beradi.
Resurslarni taqsimlashning strukturaviy xususiyatlari ehtiyojlarning tuzilmaviy xususiyatlari kabi ko‘p tarmoqli tuzilmalar orqali makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar o‘zgarishida ifodalanadi.
Shunday qilib, milliy iqtisodiyot tuzilmasi pronozining roli aloxida natijalarni olish kabi umumiqtisodiy va tarmoq prognozlari orasidagi, shuningdek, resurslar va extiyojlar prognozining tarmoqdagi bo‘lagi bilan milliy iqtisodiyot rivojlanishi umumiy prognozi o‘rtasidagi o‘zaro aloqalarni ochib berishidan iborat.
Тuzilmaviy prognozlashda turli usullaridan foydalaniladi:
kombinatsiyalashgan prognozlash, ekspert baxolash, ekonometrik modellar, ssenariy usuli, IMM, shu jumladan, ТABni ishlab chiqish usuli.
Bu tenlamalar sistemasi har bir tarmoqning ishlab chiqarilgan oraliq maxsuloti va belgilangan hajmdagi yakuniy maxsulot ishlab chiqarishni ta‘minlash uchun ketgan xarajatlarni aniqlash imkonini beradi.

Xulosa
Xulosa qilib aytganimizda, Prognozlash boshqaruv jarayonidagi asosiy bo'g'inlardan biridir. Agar biz hodisaning rivojlanishining kutilayotgan yo'nalishini tasavvur qila olmasak, ya'ni bu voqeani oldindan bashorat qila olmasak, boshqaruv qarorlarini samarali qabul qila olmaymiz va korxona ishini optimallashtira olmaymiz. Jahon tarixida ba'zi buyuk odamlar (o'tmishdagi davlat arboblari, generallar, ishbilarmonlar) ajoyib boshqaruv qarorlarini, masalan, bo'sh Moskvani Napoleonga qoldirish to'g'risida qaror qabul qilishlari haqida ko'plab misollar mavjud. Va ushbu qarorlar biron sababga ko'ra qabul qilingan bo'lib, unda bashorat qilish elementlari mavjud bo'lib, ular bashorat qilish san'atiga bog'liqdir.
Bu holda so'z san'ati yanada mos keladi, chunki o'sha paytda bashorat qilish va boshqarish ilmi yo'q edi. Garchi o'tmishdagi ba'zi bashoratlar ular uchun aniq asosga ega bo'lmasa-da, lekin bashorat qilish in'omiga asoslangan edi, masalan, qadimgi "mantik" ta'limoti erdagi voqealar orqali kelajakdagi voqealarni bashorat qilish doktrinasi edi. Aftidan, munajjimlar bashoratini samoviy jismlarning joylashuvi to'g'risida xulosalar chiqaradi.
Prognozlash usullari klassifikatsiyasini batafsil ko‘rib chiqishdan oldin, «usul» yoki «iqtisodiy va ijtimoiy prognozlash usullari» tushunchasini aniqlab olish kerak.
Prognozlash usuli deganda retrospektiv ma‘lumotlar, ekzogen (tashqi) va endogen (ichki) aloqalar, prognozlash ob‘ekti, shuningdek, ko‘rilayotgan hodisa yoki jarayon doirasida ularning o‘lchovlarini tahlil qilish asosida ob‘ektning kelgusida rivojlanishini aniq muhokama qilish imkonini beradigan fikrlash yo‘llari va usullari majmuasini tushunish lozim.
Mavjud manbalarda prognozlash usullarining turli xil tasniflash tamoyillari ko‘rsatilgan. Prognozlash usullarining muhim tasniflash belgilaridan biri ularni to‘la qamrab oladigan formallashtirish darajasi hisoblanadi.
Prognoz - ekspert ob‘ekti perspektiv taraqqiyotiga qaraganda mutaxassislarning individual fikrlashini namoyon qiladi hamda mutaxassis tajribasi mobilizatsiya va intuitsiyaga asoslangan. Ekspert baholash usuli ob‘ektlar va muammolarni tahlil qilishda, ularning taraqqiyoti to‘liq yoki qisman matematik shakllantirishga to‘g‗ri kelmaydigan, ya‘ni adekvang (o‘xshash, to‘g‗rilangan) modelni ishlab chiqish qiyin bo‘lgan xollarda ishlatiladi. Prognozlashda qo‘llaniladigan ekspert baholash usuli individual va kollektivga bo‘linadi.
Individual ekspert usuli, soxalari bir-biriga boglanmagan ekspert mutaxassis fikrlaridan foydalanishga asoslangan. Ko‘pincha prognozni shakllantirishda quyidagi ikki usul qo‘llaniladi:

3. 
   Intervyu.
   
4. 
   Analitik-ekspert baholash.
   

Inflyatsiya - bu, milliy valyuta qadrsizlanishi. Buning natijasida tovar va xizmatlar narxining yoppasiga o‘sishi ro‘y beradi (ochiq inflyatsiya). Ammo davlat narxlarni «muzlatib» qo‘ysa va shu bilan birga inflyatsion omillar amal qilsa, inflyatsiya potensiali o‘sadi (siqilgan inflyatsiya) va agar narxlar «qo‘yib yuborilsa», narxlarning ko‘chkisimon o‘sishi ro‘y beradi. Inflyatsiyaga narxlarning o‘sishi olib keladi, lekin har qanday narxning o‘sishi inflyatsiya bilan boglanmagan.
Narxlar o‘sishining inflyatsion sabalarini ko‘rib chiqamiz.
Avvalo-bu, davlat byudjet defitsitida aksini topuvchi davlat harajatlari va daromadlarining nomutanosibligi, balanslashmaganligidir. Agar bu defitsit mamlakat markaziy emission bankida zayomlar hisobiga, boshqacha aytganda «bosma uskunasidan» faol foydalanish hisobiga moliyalashtirilsa, muomaladagi pul massasining oshishiga olib keladi, o‘z navbatida narxlar darajasining o‘sishi ro‘y beradi.