Reja: Kirish Asosiy qism 2 Optik tola turlari va ularning tavsiflari

12-rasm. Xromatik dispersiyaning to‘lqin uzunligiga bogiiqligi: 
1-toza kvars shishasining xromatik dispersiya xarakteristikasi; 
2- siljigan dispersiyali tolaning xromatik dispersiya xarakteristikasi 
 
WDM to'lqin uzunligi bo'yicha zichlashtirilgan tizimlarda xromatik dispersiyaga
quyidagilar ta’sir qiladi: 
—kanallar orasida qadamning kamayishi; 
— kanallar sonining oshishi. 
Xromatik dispersiyani kamaytirish uchun dispersiyani kompensatsiyalash
usullaridan foydalaniladi. 
8. Qutblangan moda dispersiyasi 
 
Bir modali optik tolalarda, asosan, bitta asosiy moda uzatiladi. Biroq,
qutblanishni hisobga olsak, bir modali tolalarda ikkita moda uzatiladi. Ular 
boshlang‘ich asosiy modaning o‘zaro perpendikulyar qutblangan ikki tashkil 

---

etuvchilaridir.
13-rasm. Qutblangan moda dispersiyasining hosil bo‘lishi 
 
Bu tashkil etuvchilaridan biri dominant hisoblanib, gorizontal X o ‘qi bo'ylab,
ikkinchisi vertikal yuzadan Y o‘qi bo‘ylab tarqaladi. X o‘qidan uzatilgan moda
Y o‘qidan uzatilgan modaga nisbatan tez yetib borgani uchun X o‘qini “tez 
uzatadigan o‘q”, Y o‘qini “sekin uzatadigan o‘q” deyiladi. Signal ideal aniq
geometriyaga ega toladan uzatilganda edi, modalar qabul qiluvchi punktga bir 
xii tezlik va bir xil vaqtda yetib borardi. Lekin, amaliyotda tolaning geometrik 
noidealligi, shuningdek, turli mexanik va optik omillar tufayli sindirish 
ko‘rsatkichlari assimetriyasining yuzaga kelishi sababli ikki o‘zaro
perpendikulyar qutblangan modalar vaqt bo‘yicha turlicha kechikishi natijasida 
turli tezliklarda tarqaladi. Tola chiqishida boshlang‘ich signalning asosiy modasi 
buzilgan holda yetib keladi. Ikki o‘zaro perperdikulyar qutblangan tashkil etuvchi 
modalarning turli tezliklarda tarqalishidan boshlang‘ich signalning buzilgan
holda qabul qilinishi qutblangan moda dispersiyasi (QMD) deyiladi. 13-rasmda
QMD hosil bo‘lishi ko‘rsatilgan [2]. QMD hosil bo‘lishiga asosiy sabab —
bu tola o‘zagi geometriyasining buzilishi va noidealligidir. Tola o'zagining 

---

noidealligi (ovalligining buzilishi), tola geometriyasining o ‘zgarishi ishlab 
chiqarish yoki foydalanish jarayonlarida yuzaga keladi. Shuningdek, tolaning
bukilishlari, tolani jo ‘natish uchun maxsus g‘altaklarga o‘rash, so‘ng uni 
yotqizishdagi mexanik harakatlar tola profili yoki o‘zakning qobiq markazida
joylashuvini buzadi va tola deformatsiyasiga olib keladi, bularning barchasi
ham tola geometriyasining o‘zgarishiga ta’sir etib, qutblangan moda 
dispersiyasining hosil bo‘lishiga olib keladi. Qutblangan moda dispersiyasi
pikosekund (ps) da o‘lchanadi. Tola defektlarining qo‘shilishi va qutblangan 
moda dispersiyasi bilan o‘zaro ta’sirda bo‘lishi natijasida seksiyadan
seksiyagacha signal yetib borguncha qutblangan moda dispersiyasi ortib boradi.
Tolani xarakterlovchi bunday holdagi qutblangan moda dispersiyasi ps/nm -1/2
da o‘lchanadi. Bir necha seksiyalardan iborat trassa uchun har bir
uchastkalarga mos keluvchi qutblangan moda dispersiyalarining o‘rtacha
kvadratik yig'indisini qo‘llash kerak.Tolali optik aloqa tizimlariga qutblangan 
moda dispersiyasining ta’siri ushbu hollarda oshadi: 
— kanalda uzatish lezligi oshganda; 
— regeneratorlar orasidagi masofa uzaytirilganda; 
— kanallar soni oshganda (DWDM) — zich toiqin uzunligi bo‘yicha
zichlashtirilgan tcxnologiya qoilanilganda. Tolani ishlab chiqarish jarayonini 
qatiy nazoratga olish bilangina qutblangan moda dispersiyasi qiymatini
kamaytirish mumkin.