Reja: Kirish Asosiy qism 2 Optik tola turlari va ularning tavsiflari

4. Modalararo dispersiya 
Modalararo dispersiya tola bo‘ylab modalarning turli yo‘nalishlarda turli vaqtda 
tarqalishi bilan bog‘liq. Ko‘p modali tolaga sonli apertura burchagi doirasida bir
necha ruxsat etilgan modalar kiritilishi mumkin (10-rasm) [1]. Modalar turli
yo‘nalishlarda tarqaladi va uzatuvchi manbadan qabul qilgichga turli vaqtlarda 
yetib keladi. 11-rasmda eng katta to'lqin uzunlikli moda 2 ta qaytishga ega 
bo‘lsa, eng kichik to‘lqin uzunlikli moda tolaning shu kesimida 7 ta qaytishga 
ega. Natijada kichik to‘lqin uzunlikli moda energiyasi katta to‘lqin uzunlikli moda 

---

energiyasiga qaraganda kechikadi. Qabul qilingan impulslar yig‘indisida bir 
impulsni qo'shni impuls intervaliga tushishidan qo‘shni impuls xato qabul
qilinadi. Modalararo dispersiya ko‘p modali uzatish tizimlarining kamchiligi 
hisoblanadi. Bu turdagi dispersiya buzilishlarining bir modali tolalarni qo‘llash
orqali bartaraf etish mumkin. Chunki undan faqat bitta asosiy moda uzatiladi. 
11-rasm. Ko‘p modali optik tola kesimida yorugMik manbayidan berilayotgan 
uchta modaning tarqalishi ko‘rsatilgan (ideallashtirilgan rasm). 
 
 
 
 

---

5. Xromatik dispersiya 
 
Xromatik dispersiya ham dispersiyaning boshqa turlari kabi impulslarning 
kengayishi tufayli hosil bo‘ladi. Xromatik dispersiyani material va to‘lqin
uzatuvchi (tola) dispersiyalarining yig‘indisi tashkil etadi: 
𝐷
𝑥
= 𝐷
𝑚
+ 𝐷
𝑡
Xromatik dispersiya pikosekund/nanometrkilometr (ps/nm∙km) da o‘lchanadi.
(1ps=1∙10
-12
s, 1nm=1∙10
-9
m ). Bu 1 nm kenglikdagi impulsni 1 km uzunlikdagi 
tola orqali o‘tgandagi ps da kengayishidir. Masalan; bir modali standart tolalarda
1550 nm to‘lqin uzunligida xromatik dispersiya qiymati 17 ps/nm km atrofida 
bo‘ladi. Dispersiyaning bu turi bir modali tolalarga ham, ko‘p modali tolalarga
ham xos. Lekin bir modali tolalarda ko‘proq namoyon bo'ladi.