O'tish iqtisodiyoti. Iqtisodiyot bir iqtisodiy tizimdan boshqasiga o'tish (transformatsiya) jarayonida bo'ladimi. Bir iqtisodiy tizimdan ikkinchisiga o'tish uzoq vaqt talab etadi (o'nlab asrlardan asrlarga). Hozirgi paytda post-sotsialistik mamlakatlar buyruqbozlikdan bozor iqtisodiyotiga o'tishni boshdan kechirmoqdalar. O'tish davri iqtisodiyoti 20-asrning mahsuloti emas. 17-asr oxiri - 19-asrning birinchi yarmida etakchi mamlakatlar iqtisodiyoti. shuningdek, an'anaviy iqtisodiyotdan bozor iqtisodiyotiga o'tishni belgilab berdi va o'tish davrida edi.
O'tish davridagi iqtisodiyotning o'ziga xos xususiyati eski tizim va yangi paydo bo'layotgan tizimga xos bo'lgan iqtisodiy munosabatlarning bir vaqtda mavjudligidir.
O'tish davri iqtisodiyoti ko'plab tuzilmalar bilan tavsiflanadi.
O'tish davri iqtisodiyoti yangi iqtisodiy tizim yaratilishi bilan kamayib boradigan ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarning keskinlashuvi bilan tavsiflanadi.
Bozor konvertatsiyasining davomiyligi jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish darajasiga bog'liq.
Iqtisodiy tizimlar mulkchilikning ma'lum bir shakli doirasida rivojlanadi.
Va makroiqtisodiy faoliyatni tartibga solish uslublari asosida shakllangan tadbirkorlik sub'ektlari o'rtasidagi aloqalar. Uy xo'jaliklari, firmalar va davlat iqtisodiy sub'ekt sifatida harakat qilishi mumkin.
So'nggi ikki yuz yil ichida dunyoda asosan to'rtta global iqtisodiy modellar faoliyat ko'rsatmoqda. Bular hukmron bozor iqtisodiyotiga ega bo'lgan ikkita tizim - sof kapitalizm va zamonaviy kapitalizm va bozor bo'lmagan turdagi ikkita tizim - ma'muriy-buyruqbozlik va an'anaviy. Va allaqachon u yoki bu umumiy iqtisodiy model doirasida alohida mintaqalar va mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanishining turli xil modellari ajratilgan. Quyida global iqtisodiyotning umumiy tavsiflari keltirilgan.
An'anaviy tizim
Iqtisodiyotning bu turi rivojlanmagan mamlakatlarda ustunlik qiladi va texnologiyaning past darajadagi rivojlanishini, qo'l mehnati keng tarqalishini va turli xil iqtisodiy shakllarning birgalikdagi hayotida namoyon bo'ladigan ko'p tuzilmali iqtisodiyotni nazarda tutadi. Mahsulotlarni ishlab chiqarish va tarqatishning tabiiy ravishda kommunal shakllari ko'pincha saqlanib qoladi. Iqtisodiyotda ko'plab hunarmandchilik va dehqon xo'jaliklari vakili bo'lgan kichik tovar ishlab chiqarishga katta ahamiyat beriladi.
An'anaviy tizimda chet el kapitali hal qiluvchi rol o'ynaydi. Shu bilan birga, jamiyatning ijtimoiy tuzilishi butunlay ko'p asrlik asoslar va urf-odatlarga, tabaqaga, tabaqaga bog'liq - bu ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishga sezilarli to'sqinlik qiladi.
Ma'muriy buyruqlar tizimi
Ma'muriy-buyruqbozlik tipidagi iqtisodiy modellar sotsialistik lagerning barcha mamlakatlarida (birinchi navbatda SSSRda) va ba'zi Osiyo mamlakatlarida qabul qilingan.
Ushbu turdagi boshqaruvning o'ziga xos xususiyatlarini quyidagilar deb atash mumkin:
iqtisodiy resurslarga egalik - davlat,
byurokratizatsiya va iqtisodiyotni davlat monopollashtirish,
iqtisodiy faoliyatning asosini iqtisodiyotni markazlashgan rejalashtirish tashkil etadi;
ehtiyojlar, talab va taklif umumiy siyosiy mafkura asosida to'g'ridan-to'g'ri iste'molchilar va ishlab chiqaruvchilarning ishtirokisiz markazlashtirilgan rejalashtirish bo'limlari tomonidan aniqlandi.
“Sotsial bozor iqtisodiyoti” Germaniya modeli Yangi iqtisodiyot modellaridan biri Germaniyada amal qilayotgan “Sotsial bozor iqtisodiyoti” hisoblanadi. Sotsial iqtisodiyotning Germaniya modelining ilmiy asosini neoliberalizm g‘oyasi tashkil etadi. Bu konsepsiyaning negizini kuchli davlat tomonidan ta'minlanadigan, erkinlik tamoyillariga asoslangan, sotsial yo‘naltirilgan iqtisodiyotni shakllantirish vazifasi hisoblanadi. Bu g‘oyalar sotsial - bozor xo‘jalik konsepsiyasini yaratish asosini tashkil qiladi. Alfred Myuller-Armak, Aleksandr Ryustov, Vilgelm Ryopke bu konsepsiyaning mualliflari hisoblanadi. Sotsial bozoriy iqtisodiyot konsepsiyasini rivojida va bu konsepsiyaning asosiy g‘oyalarini urushdan keyingi G‘arbiy Germaniyada hayotga bevosita joriy etishda Lyudvig Erxardning roli va xizmati katta bo‘ldi. Sotsial bozoriy xo‘jalik konsepsiyasi mualiflari mazkur modelining mazmuniga iqtisodiy erkinlikning lozimligi, davlat tomonidan erkinlikning kafolatganligi, fuqarolarning sotsial himoyalashni va sotsial adolatni ta'minlovchi kuchli sotsial siyostni davlat tomonidan amalga oshirish kabi xususiyatlarni singdirgan edilar.
