|
15-mavzu. Bino va inshoatlarning ichki liniyalarini montaj qilish.
Reja:
inshoatlarning ichki liniyalarini montaj qilishdagi qoidalar.
Bino inshoatlarning ichki liniyalarini montaj qilish yo’l yo’riqlari.
Bino va inshoatlarning ichki liniyalarini montaj qilishdagi asosiy bosqichlar.
Kontaktli ulanish moslamalari elektromontaj ishlarining juda zarur elementlaridan bo‘lib, elektr qurilmalarining ishonchli ishlash darajasi ulanuvchi kontaktlarning qanchalik sifatli bajarilganligiga to‘g‘ridan to‘g‘ri bog‘liqdir. ma’lumki, ikki tok o‘tkazuvchi element larni o‘zaro bir-biriga tekkizilgan joylarida elektr kontaktning o‘tkin chi qarshiligi yuzaga keladi, uning qiymati yuzalari tegib turgan materiallarning fizik xususiyatlariga, ularning holatiga (iflosligiga, oksidlanish darajasiga), kontaktlarning siqilish kuchiga, tegib turgan yuza larning kattaligiga, qizish haroratiga va boshqa bir qancha faktorlarga bog‘liqdir. kontakt yuzalari qanchalik silliqlanmasin, yuzalarning ideal darajada silliq bo‘lishiga erishib bo‘lmaydi va baribir yuzalarda ko‘zga ko‘rinmas g‘adir-budurliklar qoladi. bu g‘adir-budurliklar ikki yuzalarning kontaktlanishi boshlanishida kontaktli yuzalarni tashkil etib, elektr kontaktning o‘tkinchi elektr qarshiligi ning oshishiga sabab bo‘ladi. Qisish kuchining oshib borishi bilan bu g‘adir-budurliklar plastik deformatsiyalanishi natijasida birmuncha tekislanib kontaktli yuzalari oshadi.
bundan tashqari barcha metallarning yuzalari o‘rab turgan muhit ta’sirida elektr tokini yomon o‘tqazuvchi juda yupqa oksidli qatlam bilan qoplanib qoladi.
ayniqsa, elektr kontaktning ishonchliligi nuqtayi nazaridan aluminiy yuzasi noma’quldir, oldindan tozalangan yuzasi ochiq havoda turganida bir necha sekund ichidayoq yupqa oksidli qatlam bilan qoplanib qoladi.
bu qatlam qattiq va qiyin eriydigan qatlam bo‘lib, elektr tokini juda yomon o‘tkazadi. aluminiyning boshqa bir xusu siyati, bu past darajadagi oquvchanligidir. shu sababli, aluminiyli kontaktli moslamalarni bolt bilan mahkam tortib qo‘yilsa ham ma’lum vaqt o‘tganidan keyin kontaktlar orasi bo‘shab qoladi. bundan tashqari, aluminiy mis va boshqa ba’zi bir metallar bilan birikkanida galvanik juftlik yuzaga keladi, natijada elektrokimyoviy jarayon vujudga kelib, kontaktli birikkanlik buziladi.
Hozirda misli kontaktli birikmalarning ishonchliligini oshirish maqsadida kontaktli yuzalari oldindan qizdirilgan kanifol va qo‘rg‘oshindan iborat aralashma bilan qoplanadi. aluminiyli kontaktli birikmalarning ishonchliligini oshirish uchun esa maxsus muhofaza moylardan foydalaniladi.
elektr kontaktlarning ishonchli uzoq ishlashi ishlatish sharoitiga bog‘liq bo‘lgani uchun ham, ularning ishlash sharoitidan kelib chiqqan holda kontakt birikmalarini montaj qilish usullari ishlab chiqiladi. Elektr kontaktlarning ishlashi, shuningdek, atrof-muhitning xususiyatlariga, ya’ni havo tarkibida gaz va bug‘larning borligiga, kislota va ishqorlarning mavjudligiga, tebranishlar, yuqori harorat va namliklarga ham bog‘liqdir.
Similar va kabel simlarining ko‘ndalang kesim yuzalari ulardan o‘tayotgan tok miqdoriga qarab tanlansa, izolatsiya turlari esa elektr jihozlarning ekspluatatsiya shartlari va kuchlanishning qiymatiga qarab tanlanadi.
elektr zanjirlarni tashqi elektrostatik maydonlar ta’siridan himoya qilinishi zarur bo‘lgan hollarda ustki qismi ingichka ruxlangan po‘lat va mis simlardan to‘qilgan to‘qimali-ekranli sim va kabel simlari qo‘llaniladi. sim to‘plamlarini tashqi elektrostatik maydonlardan himoyalashda simlardan to‘qilgan to‘qimalardan va metall shlanglardan foydalaniladi. montaj ishlarini bajarishda eng ko‘p qo‘llaniladigan simlarning texnik tavsiflari keltirilganelektr qurilmalar va avtomatika vositalari elementlarining tashqi elektrik ulanishlari nazorat, boshqaruv va signal-blokirovka kabellari bilan amalga oshiriladi.
nazorat kabellari, asosan, statsionar o‘zgaruvchan va o‘zgarmas tok tarmoqlaridagi elektr taqsimlovchi qurilmalarga elektr asbob va apparatlarni ulashda ishlatiladi. nazorat kabellari o‘zaro izolatsiyalangan 4; 5; 7; 10; 14;
19; 27; 37; 52; 61 tomirli qilib ishlab chiqariladi. mis tomirlarining ko‘ndalang
kesim yuzasi 0,75; 1,0; 1,5; 2,5; 4; 6 mm2 ga va aluminiy tomirlarining ko‘ndalang kesim yuzasi esa 2,5; 4; 10 mm2 ga teng qilib tayyorlanadi.
Boshqaruv kabellarining asosiy ko‘rsatkichlaridan biri ularning tashqi elektromagnit to‘lqinlarining zararli ta’siridan qanchalik muhofaza qilinganligidir. shu ko‘rsatkich bo‘yicha boshqaruv kabellari ekranli va ekransiz turlarga bo‘linadi. ekransiz kabellarning tomirlarining bir qismi yoki hammasi ekranli izolatsiyali tomirlardan iborat bo‘lishi mumkin. ekranli kabellarda umumiy yoki ikki qatlamli umumiy ekran tashqi elektromagnit to‘lqinlarning zararli ta’siridan saqlaydi. boshqaruv kabellari o‘zaro izolatsiyalangan 3; 4; 7; 14; 19; 27; 30; 37; 52; 61; 91; 108 tomirli qilib ishlab chiqariladi. Tomirlarining ko‘ndalang kesim yuzasi 0,03; 0,05; 0,08; 0,12; 0,20; 0,35; 0,50; 0,75; 1,0; 1,5; 2,5 mm2ga teng qilib tayyorlanadi.
signalizatsiya va blokirovka kabellari temir yo‘l signalizatsiya va blokirovka zanjirlarini, yong‘in signalizatsiyasi, telegraf va avtomatik tizimlarni nominal o‘zgaruvchan tok kuchlanishi 380 vva o‘zgarmas tok kuchlanishi 700 vtarmoqlarga ulashda va ularni ishlatishda qo‘llaniladi.
signalizatsiya va blokirovka kabellarining tok o‘tkazuvchi tomirlari diametri 1,0 mm bo‘lgan mis simdan 2, 3, 4, 5, 7, 9, 12, 16, 19, 21, 24, 27, 30, 32, 37, 42, 48, 61 tomirli va 1, 3, 4, 7, 10, 12, 14, 19, 24, 27, 30 tomirlar juftligi tarzda ishlab chiqariladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
