|
Hujjatli qidirish – birlamchi hujjatlar axborot-qidiruv tizimi bazalaridan yoki foydalanuvchi talabiga mos keladigan ikkilamchi hujjatlar ma'lumotlar bazasidan qidirish jarayoni.
Hujjatli qidirishning ikki turi:
Kutubxonaviy, asosiy hujjatlar topish qaratilgan.
Bibliografik - yozuvlar shaklida taqdim etilgan hujjatlar to'g'risidagi ma'lumotlarni topishga qaratilgan.
Faktografik qidiruv – ma'lumot so'roviga mos keladigan faktlarni topish jarayoni. Faktografik ma'lumotlar dastlabki va ikkilamchi hujjatlardan va ularning kelib chiqish manbalaridan bevosita olingan ma'lumotlarni o'z ichiga oladi.
Ikki turi mavjud:
Hujjatli-faktografik - hujjatlarni faktlarni o'z ichiga olgan matn qismlarini topishdan iborat.
Faktologik (faktlarni tavsiflash) qidiruv jarayonida yangi faktik tavsiflarni yaratishni o'z ichiga oladi, aniqlangan ma'lumotni mantiqiy qayta ishlaydi.
Qidiruv mexanizmining tasnifi
Biz allaqachon bilib olgan ta'riflarga asoslanib, ma'lumot olish jarayoni soddalashtirilgan sxemasini tuzamiz. Shunday qilib, bizda foydalanuvchi bor. U ma'lum bir so'rovni shakllantirib, qidiruv tizimiga yuboradi. Qidiruv tizimi ushbu so'rovni ko'rib chiqib va foydalanuvchiga javob yuboradi. Biroq, bu sxemada tashqarida ko'rinmaydigan boshqa element mavjud, ya'ni qidiruv tizimini qidiradigan ma'lumotlar to'plami. Shunday qilib, ushbu diagrammada u yoki uning qismi qanday aniq tasvirlanganiga qarab, biz qidiruv tizimlarini turli yo'llar bilan tasniflashimiz mumkin.
Ma'lumotlarni qidirish va saqlash uchun qidiruv tizimlari quyidagicha bo'lishi mumkin:
· avtonom
· tashqi
Bu eng birinchi oddiy yondashuv - ma'lumotlarni saqlash bo’yicha tasniflash.
Alohida qidiruv tizimi. Ya'ni, bizda qidiruv tizimi ishlaydigan muayyan qurilma mavjud, shuningdek, ushbu qurilma qidiruv tizimining ishlashi uchun ma'lumotlarni saqlaydi va foydalanuvchi o'z so'rovlarini to'g'ridan-to'g'ri ushbu qurilmaga kiritadi. Mutlaqo qarama-qarshi holat-foydalanuvchi qidiruv tizimiga so'rov yuborganda tashqi qidiruv tizimlari va undan keyin ma'lumotlar saqlanadigan qayta ishlash so'rovining qayerdaligi haqida ma'lumotlar ko’rinmaydi. Bu foydalanuvchidan butunlay izolyatsiya qilingan va bunday qidiruv tizimlarining ajoyib namunasi, masalan, veb-qidiruvdir.
Qidiruv mexanizmlarini tasniflashning yana bir yondoshuvi to'g'ridan-to'g'ri qidirilayotgan ma'lumot turiga qarab tasniflashdir. Qidiruv mexanizmining eng keng tarqalgan turi bu matnli hujjatlar bilan ishlaydigan qidiruv mexanizmi. Biroq, bu ma'lumot qidirishning yagona holati emas. Bundan tashqari, axborot qidirish matnsiz ob'ektlarda ba'zi matnli ma'lumotlar bilan amalga oshirilishi mumkin. Bu rasmlar, videolar, audio yozuvlar bo'lishi mumkin, bu kartadagi ma'lumotlar ham bo'lishi mumkin. Bundan tashqari, qidiruv tizimlari ma'lum metadata bilan ishlashi mumkin. Masalan, kitoblarga kelsak, bular mualliflar, nashr etilgan sana, ro'yxatdan o'tish raqamlari va boshqalar bo'lishi mumkin.
Tasniflashning yana bir turi - bu qidirishni amalga oshiriladigan ma'lumotlar turiga ko'ra tasniflash. Bu bitta mavzu bilan birlashtirilgan ba'zi hujjatlar to'plami bo'lishi mumkin. Masalan, yuristlar foydalanishi mumkin bo'lgan ma'lumot qidirish - bu huquqiy mavzu bo'yicha ma'lumotlar to'plami. Biroq, aksariyat hollarda, xususan, veb-qidiruv misolida, muayyan mavzu bilan cheklangan hujjatlar orasida qidirish amalga oshirilmaydi va korpus orasida etarli "tasodifiy" hujjatlar mavjud. "Tasodifiy" so'zi qo'shtirnoqqa joylashtirilganiga sababi ushbu hujjatlar ma'lum algoritmlarga muvofiq va saytlarni qanday o'rganganimizga qarab tanlangan.
Qidiruv mexanizmlarini tasniflashning yana bir yondoshuvi - foydalanuvchi u bilan qanday ishlashi mumkinligi, qanday so'rovlarni yuborishi mumkinligi bo'yicha tasniflashdir. Shunga qaramay, eng keng tarqalgan usul — foydalanuvchi to'g'ridan-to'g'ri qidiruv tizimiga matn shaklidagi so'rovni kiritishidir. Yana bir shunga o'xshash variant - ovozli kiritish, agar foydalanuvchi so'rovi so'z shaklida tuzilgan bo'lsa, uning ovozi yozuv sifatida qidiruv tizimiga yuboriladi. Bundan tashqari, foydalanuvchi so'rov sifatida ma'lum bir ob'ektni yuborganda, masalan, faylni va qidiruv tizimi ushbu hujjatga muvofiq qidiruvni amalga oshiradi va shunga o'xshash rasmlarni topadi. Bundan tashqari, qidirish mexanizmlari boshqa muqobil so'rovlarni ham qo'llab-quvvatlashi mumkin.
Va nihoyat, qidiruv mexanizmlarini qanday natijalarga olib kelishiga qarab tasniflash mumkin. Ko'pincha, bu ma'lum bir foydalanuvchi so'roviga eng mos keladigan ba'zi cheklangan hujjatlar to'plami. Shu bilan birga, foydalanuvchi so'roviga qandaydir darajada tegishli bo'lgan barcha hujjatlarni qaytaradigan qidiruv tizimlari mavjud. Bundan tashqari, qidiruv tizimining ishlashi jarayonida ba'zi aniq hisob-kitoblarning natijasi bo'lishi mumkin. Bu, masalan, xaritadagi joy yoki to'liq tuzilgan marshrut bo'lishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
