Reja: I. Kirish metod haqida tushuncha

Kvantitativ metod. Kvantitativ metod Amerika tilshunosi E.Sepir tomonidan qollanilgan bo‘lsa, uning shogirdi J.Grinberg tomonidan rivojlantirildi. E.Sepir va uning izdoshlari turli tillarni yaxlit holda qiyosiy-tipologik planda o'rganish uchun kvantitativ metoddan foydalandi. J.Grinberg esa, ulardan farqli ravishda, tillarni bir butun holda emas, balki ularning ayrim kategoriyalarini, muayyan qismlarini bir-biriga qiyoslashda bu metodni ishga soldi. Ko'rinadiki, kvantitativ metod dunyo tillarini muayyan belgisi asosida qiyoslash, ularni ana shu belgi asosida ma’lum guruhlarga, tiplarga birlashtirish uchun qo'llanadigan metoddir
17. Kognitiv tahlil
Mantiqiy
Metafizik (lot. fizikadan oldin) metod. Obyektni ajralgan holda, o'zaro munosabatidan tashqarida o'rganadi. Obyektning ichki о‘zgaruvchanlik xususiyatini e’tiborga olmaydi. Shuning uchun butunni tashkil etgan ichki a’zolarning ziddiyatli munosabatlari, bu zidlanishlarning obyektni rivojlantiruvchi, o'zgartiruvchi kuch ekanligini nazardan chetda qoldiradi.
Oppozitiv metod. Ferdinand de Sossyurning; «Tilda o'xshashlik va farq- lashdan boshqa hech narsa yo‘q», degan bosh g'oyasi lingvistik oppozitsiyalar tushunchasining tug'ilishiga va lingvistik oppozitsiyalarni o'rganuvchi oppozitiv metodning tug'ilishiga sabab bo‘ladi.
Qiyosiy metod. Olamni bilishda o'rganilayotgan obyektni qiyoslash katta rol o’ynaydi. Oldin o'rganilgan obyektni yangi o'rganilayotgan obyektga qiyoslash bilishning eng asosiy usullaridan biridir. Qiyoslash natijasida qiyoslanayotgan obyektlarning umumiy va o'ziga xos jihatlari aniqlanadi. Bunday usul tilshunoslikda ham qardosh va qardosh bo'lmagan tillarning umumiy va o'ziga xos jihatlarini yoritishda keng qo'llaniladi. Shuning uchun ham qiyoslash umumilmiy tafakkur jarayoni sifatida lingvistik tahlilning barcha metodlarida uchraydi. Lekin lingvistik tadqiqot metodikasida bir tilning ichki tuzilishi bo‘yicha qiyoslash va tillararo qiyoslash jiddiy farqlanadi. Bir tilning ichki tuzilishi bo'yicha qiyoslash shu tilning turli grammatik hodisalari va kategoriyalarini o‘z ichiga oladi. Masalan, sifat bilan ravish qiyoslanadi va ularning umumiy ham da o'ziga xos jihatlari aniqlanadi. Tillararo qiyoslashda turli tillar bir-biriga taqqoslanadi. Tillararo qiyoslash, bir tomondan, qardosh tillarni, ikkinchi tomondan, noqardosh tillarni o'rganish va o'qitish tajribasi ta’sirida maydonga keldi.
Rekonstruksiya usuli qiyosiy-tarixiy tilshunoslikning tayanchi sanaladi. Xususan, A.M.Sherbak turkiy tillarning fonetikasi va grammatikasini qiyosiy-tarixiy metod asosida tadqiq etar ekan, umumturkiy fonologik sistemani va morfologik proformalarni (barcha turkiy tillar uchun umumiy grammatik shakllarni) tiklashga urinadi. U tarixiy yozma manbalar asosida turkiy tillar unli fone- malarining fonologik belgilarini ajratar ekan, ana shu fonologik muhim (relevant) belgilarga tayangan holda, turkiy bobo til unlilar sistemasini rekonstruksiya qiladi.
Sintez. Sintez. Ilmiy bilishda sintezning ahamiyati katta. Bilish jarayonida butunni qismlarga ajratish uning ichki tuzilishini obyektiv yoritishda qanchalik muhim bo'lsa, bo'lakni butunga, turni jinsga birlashtirish, ya’ni yiriklashtirish ham shunday ahamiyatli sanaladi.