Reja: I. Kirish metod haqida tushuncha

AVTOMATIK TAHLIL METODI
Ushbu metod davr talabi bilan yaratilgan zamonaviy tahlil metodlaridan biri bo‘lib, uning o‘ziga xosligi elektron-hisoblash mashinalari (EHM), kompyuterlar yordamida tilni muayyan, bo‘laklar, lisoniy birliklar, formal qismlarga ajratish orqali bir tildagi lisoniy birliklar mazmuni boshqa tilga ko‘chiriladi, ya’ni kompyuter vositasida avtomatik tarjima qilinadi. Buning uchun avval matnni tarjima qilish imkoniyatini beradigan qoidalar tizimi yaratiladi, so‘ngra mazkur qoidalarni mashina tilida yozish, ya’ni mazkur qoidalarni amalga oshirish uchun dastur yaratiladi. Dastur va lug‘at maxsus shartli belgilar bilan yoziladi va mashinaga kiritiladi.
Asosiy tushunchalar glossariysi: Qiyosiy-tarixiy metod – tillar va ularning tarixini qiyoslab o‘rganish Substansiya – biror tovushni boshqa tovush bosishi  Distributsiya – tildagi unsurlarning gap tarkibida joylashish o‘rni, bir elementning boshqa element bilan birikish qobiliyati  Bevosita tahlil metodi - nutq birliklari (so‘z birikmasi va gaplar) tuzilishi, qanday qismlardan tashkil topishi, ular orasidagi munosabat, aloqalarni o‘rganish.  Transformatsion tahlil – konstruksiyalarning muayyan qoidalar asosida boshqa shaklga, ko‘rinishga ega bo‘lishi, ya’ni transformatsiyalanishi.  Avtomatik tahlil metodi - EHM, kompyuterlar yordamida tilni lisoniy birliklar, formal qismlarga ajratish orqali bir tildagi lisoniy birliklar mazmunini boshqa tilga ko‘chirish  Statistik tahlil metodi – lisoniy birliklarning nutq faoliyatidagi, asosan matndagi qo‘llanish miqdorini tadqiq qilish.
Obrazli jarayonni ifoda etuvchi fe’l leksemalar tabiat va jamiyat predmet-hodisalari,ular orasidagi munosabatlar haqida obrazli xabar berishi,emosional-ekspressiv bo’yog’I ta’sirchanlik darajasining ortiqligi bilan xoslanadi.
Obrazli holatni ifodalovchi til birliklari ma’no tarkibining asosini,mohiyatini “o’ragan” tasviriy-ta’sirchanlik tilda ham,nutqda ham aniq ifodalanishi bilan muhimdir.Ushbu fe’llarda ta’sirchanlik bilan birga muayyan darak,xabarning ham anglashilishi ayni fe’llar ma’nosiga xos xususiyatdir.
Obrazli holat fe’llari ta’sirchanlikni,his-tuyg’uni ifodalashi,inson ruhiyatida qanday “shakldagi” ta’sirchanlikni hosil qilishiga ko’ra turlicha bo’lib,ularni quyidagicha tavsiflash mumkin:

1. 
   Yorug’ mantiqiy ifodali bo’zarmoq,yorishmoq,yorug’lashmoq,oqarmoq kabi holat fe’llari muayyan predmetning holat belgisini obrazli ifodalaydi.Bunday holat belgisi inson ko’rish a’zosida aks etishi bilan moddiylashadi.Ushbu farqlovchi semali holat fe’llari predmetning yorug’lik bilan bog’liq belgisi –uning yorishgan,yorug’lashgan holatdaligini ifoda etishi bilan mustaqil sanaladi.Ular tuzilishiga ko’ra tub va yasama bo’ladi.Yasama fe’llar sifatga –lash,-ar yasovchilarining birikishidan hosil bo’ladi.
   

Yorug’ farqlovchi semali holat fe’llariga quyidagilarni kiritish mumkin:Bo’zarmoq-g’ira-shira yorishgan holatda bo’lmoq:Tong bo’zardi(Shuhrat).Deraza orqasidan sahar bo’zaribdi(H.G’ulom).Kecha oqshom falakda oy bo’zarib botganda…(A.Oripov).
Yorishmoq-1.Sal yorug’,oqargan holatda bo’lmoq:Bir zum bahor kabi yorishdi olam(A.Oripov).Quyosh tig’lari ko’rinmasa ham,sharq osmoni yorishib…(M.Ismoiliy).2.Kayfiyati ko’tarilgan holatda bo’lmoq:Tundligi yo’qolib,chehrasi yorishdi(Toshkent oqshomi).Bundan ko’ngli biro z yumshab,chehrasi yorishgan Xisrav uni bag’riga bosib o’pdi(M.Ibrohimov).
Yorug’lashmoq-yorug’roq,yorqinroq holatda bo’lmoq:Quyosh hozir bizning mana shu o’lkamiz osmoniga kelib,to’xtab to’lishdi,yorug’lashdi(P.Fayziy).
Oqarmoq-yorishgan holatda bo’lmoq:Tabiatning marmar tanli,gul sochli erka qizi-tong oqarib keladi(Uyg’un).Yorug’lashmoq so’zida belgi darajasi,yorug’lik kuchi bo’zarmoq so’ziga nisbatan ortiq.Yorishmoq,oqarmoq ma’nolarida esa bunday belgi undan ham ortiqroq.Bo’zarmoq,oqarmoq so’zlari esa so’zlashuv nutqida ko’p qo’llanadi.
II.Parishon ifodali angraymoq,mo’ltaymoq kabi farqlovchi semali holat fe’llari shaxs,ba’zan predmetga xos holat belgisini ifodalaydi.Bunday holat ham insonning ko’rish sezgisi bilan bog’lanadi.Qayd etilgan holat fe’llari keng ma’nodagi predmetning muayyan tashqi holatini obrazli ifodalashi bilan nisbatan mustaqildir.Ushbu holat insonning biror ta’sir natijasida parishon,loqayd,ma’yus kabi shakily holatga o’tganligini ifodalaydi.Parishon ma’nosiga ega tub holat fe’llari quyidagilardir:
Angraymoq-parishonxotir,hayron holatda bo’lmoq:Tug’mas xotin…Angraydi nigoh…Qadam to’ndi…Es-hushi gangidi(G.Nurillayeva).