Режа I. Кириш ҳамду сано II. Ассий қисм а қуръони Карим нозил бўлишининг бошланиши. Б саҳобаларнинг тафсир қилиш усуллари. В саҳобалардан чиққан муфассирлар. Г оятларнинг тушиш сабаблари. III. Хулоса IV. Фойдаланган манбаълар 1 кириш

«Эй мўминлар, улар учун имконингиз борича куч жамлаб кўйинглар» - деган оятни ўқиб: «Билингларки, албатта бу куч - ўқ- ёйдир»-дедилар».
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтади: «Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар:
«Роббим менга ато қилган Кавсар жаннатдаги бир дарёдир».
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламдан оятларнинг тафсирини баён қилиб берган саҳиҳ ҳадислар жуда кўп ривоят қилинган. Фарз номозларининг беш вақт эканлиги, ракатларининг сони, ўқилиш ҳолатлари, закотнинг миқдори, навлари ва уни адо этиш вақти, ҳажнинг маносиклари, рамазонда саҳарлик ва ифторлик вақтлари, зинокорларга бериладиган жазо усули, меросхўрларга васият қилиш қоидаси ва бошқа кўпгина ислом аҳкомлари Қуръонда ижмолий келтирилган бўлиб, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам уларни муборак ҳадислари билан тафсир қилиб, равшанлаштириб берганлар. Аммо Тафсир китобларининг баъзисида Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга нисбат берилган, аслида эса Пайғамбаримиз айтмаган мавзуъ ҳадислар ҳам тафсир сифатида қўшилиб кетган. Масалан:
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу ривоят қилди - дейилган ҳадисда шундай маъно бор: «Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламдан оятнинг маъноси сўралди. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қинторнинг миқдори минг ўқияҳ» - дедилар».
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадисда эса:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қинторнинг миқдори ўн икки минг ўқияҳ » - дедилар».
Мазкур икки ҳадиснинг биринчиси мавзуь (ёлғон)дир. Чунки, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламдан микдор баёнида бунчалик катта хато содир зтилиши мумкин эмас. Иккинчи, Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадис бошқа ҳадислар билан тасдиқланган. Демак, мавзуъ ҳадисни пайдо қилувчилар ишончли бўлиши учун Анас ибн Молик розияллоҳу анҳунинг номидан фойдаланишган.


3) Қуръонни ижтиҳод билан тафсир қилиш

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламдан кейинга даврда саҳобаи киромлар агар бирор оятнинг тафсирини Қуръоннинг ўзидан топмасалар, Пайғамбардан сўраб билишга ҳам имконият топмаган бўлсалар, ўз райлари ва ижтиҳодлари билан тафсир қилар эдилар. Бу ишни улар беш нарсага ишонган ҳолда амалга оширар эдилар: