Режа I. Кириш ҳамду сано II. Ассий қисм а қуръони Карим нозил бўлишининг бошланиши. Б саҳобаларнинг тафсир қилиш усуллари. В саҳобалардан чиққан муфассирлар. Г оятларнинг тушиш сабаблари. III. Хулоса IV. Фойдаланган манбаълар 1 кириш

Саҳобаларнинг тафсир қилиш усуллари

Исломнинг дастлабки асрида саҳобалар Қуръоннинг тафсирида тўрт усуддан фойдаланганлар:

1. 
   Қуръонни Қуръон билан тафсир қилиш
   

Қуръон оятларига назар ташланса, улар орасида қисқа ёки узун, мужмал ёки очиқ, мутлақ ёки муқайяд, умумий ёки хусусий маъноли оятлар учрайди. Бир хил мазмунли оят бир жойда қисқагина келса, бошқа бир жойда кенгроқ, бир жойда мужмал маъноли келса, бошқа бир жойда муфассал келади. Масалан: Одам ва Иблис қиссаси, Мусо (алайҳиссалом) ва Фиръавн қиссаси ҳақидаги оятлар шулар жумласидандир. Шунинг учун Қуръон тафсирига киришмоқчи бўлган киши аввал ҳамма оятларни кўриб чиқиб, бир хил мазмунли оятларни жамлаб, бирини иккинчисига таққослайди ва шу йўл билан оят мазмунини яққол очилишига олиб келади. Бу усули Қуръонни Қуръон билан тафсир килиш дейилади. Тафсирнинг бу усули бир неча кўринишда бўлади.

1. Маъноси мужмал оятни маъноси равшан оят билан аниқланади. Қуръони каримда бундай оятлар жуда кўп.
Масалан: «Ғофир» сурасининг 28-ояти –

وَإِن يَكُ صَادِقًا يُصِبْكُم بَعْضُ الَّذِي يَعِدُكُمْ

«Аммо агар у ростгўй бўлса (у холда) сизларга у (кофирлар учун) ваъда қилаётган (азоблардан) айримлари етиб қолади-ку!» - дан чиққан мужмал маъно худди шу суранинг 77- ояти -

فَإِمَّا نُرِيَنَّكَ بَعْضَ الَّذِي نَعِدُهُمْ أَوْ نَتَوَفَّيَنَّكَ فَإِلَيْنَا يُرْجَعُونَ (77)

«Энди агар Биз сизга ўша (кофирлар)га ваъда қилаётганимиз (азоб)дан айримларини кўрсатсак (яъни сиз ҳаётлик пайтингизда уларни айрим азоб-укубатларга дучор қилсак, кўрарсиз ёки сизни (уларга азоб туширишимиздан илгари) вафот топдирсак, у ҳолда ҳам ёлғиз Ўзимизга қайтарилурлар»- дан чиққан ошкор маъно билан тафсир қилинади ва равшанлашади. «Бақара» сурасининг 37- ояти-

فَتَلَقَّى آدَمُ مِن رَّبِّهِ كَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَيْهِ

«Кейин, Одам Парвардигор тарафидан бир неча сўзлар кабул килиб олганидан сўнг Аллоҳ унинг тавбасини қабул килди» - дан чиққан мужмалликни (қандай сўзлар қабул қилганини) «Аъроф» сурасининг 23-ояти-

قَالاَ رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنفُسَنَا وَإِن لَّمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ