Режа I. Кириш ҳамду сано II. Ассий қисм а қуръони Карим нозил бўлишининг бошланиши. Б саҳобаларнинг тафсир қилиш усуллари. В саҳобалардан чиққан муфассирлар. Г оятларнинг тушиш сабаблари. III. Хулоса IV. Фойдаланган манбаълар 1 кириш

«У Кунда дўстлар бир-бирларига душмандир. Магар (Алоох йўлида дўстлашган) такводор зотларгина (мангу дустлардир)».
«Нажм» сурасидаги 26 - оят билан шарҳлаб эса Аллоҳ томонидан изн берилган кишиларгина шафоат қилишлари, шафоат қилинган айбдорларнинг оқланишлари мумкин эканлиги айтилади:

وَكَم مِّن مَّلَكٍ فِي السَّمَاوَاتِ لَا تُغْنِي شَفَاعَتُهُمْ شَيْئًا إِلَّا مِن بَعْدِ أَن يَأْذَنَ اللَّهُ لِمَن يَشَاء وَيَرْضَى

«Осмонларда қанчадан қанча фаришталар бўлиб, ўшаларнинг шафоъатлари ҳам бирор фойда бермас. Магар Аллоҳ Ўзи хоҳлаган ва рози бўлган кишилар учун (шафоатга) изн берганидан кейингина (у шафоатнинг фойдаси тегади” ).
3. Зоҳирий кўринишда бир-бирига зид маъноли бўлиб, кўринган оятларнинг ўртасини жам қилинса, улар бири иккинчисини тафсир қилади ва тўлдиради. Масалан: одамнинг яратилиши ҳақидаги оятларнинг бирида Одам тупроқдан, яна бирида лойдан, яна бошқасида сополдан, ниҳоят чиннидан яратилгани айтилади. Оятларнинг маъносини жамланса, улар бир-бирини тафсир қилиб, одамга руҳ ато қилингунча ўтган босқичли даврлар айтилгани равшан бўлади.
4. Икки хил қироатни бир-бирига солиштириб тафсир қилинади. Бунда қироатларнинг лафзи бошқа аммо маъноси бир хил бўлиши мумкин. Масалан: «Ал-Исро» сурасининг 93-оятини Ибн Масъуд:
أَوْ يَكُونَ لَكَ بَيْتٌ مِّن زُخْرُفٍ
деб қироат қилганлар. Бошқа машҳур қироатларда эса:

أَوْ يَكُونَ لَكَ بَيْتٌ مِّن زُخْرُفٍ

деб ўқилган. Аммо икки оятдаги «заҳаб» ва «зухруф» сўзлари бир маънода, яъни «олтин»дир. Ёки лафзи ҳам маъноси хам бошқа-бошқа бўлиши мумкин.

Масалан “Жумъа” сурасининг 9- оятини Машҳур қироатда:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِي لِلصَّلَاةِ مِن يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ

«Эй мўминлар, агар Жумъа куни намозга озон айтилса, Аллоқнинг зикрига (жумъа номозга) шошилинглар» - деб ўқилган. Иккинчи бир қироатда «фасъав»нинг ўрнига «фамзу» (келинглар) лафзи ўқилган. Демак, икки хитобнинг лафзи ҳам, маъноси ҳам бошка-бошқа бўлиб, иккинчиси аввалгисини тафсир қилиб беради. Демак, номозга шошилиб эмас, осойишта юриб келиш керак.


2) Қуръонни ҳадис билан тафсир қилиш

Саҳобаи киромлар Қуръони каримни тафсир қилишда бирор муаммога дуч келсалар, дарҳол Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга мурожаат қилар эдилар. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам оятларнинг махфий, нозик жойларини тушунтириб берардилар. Чунки у Зотнинг асосий вазифалари шу эди. Алдоҳ таоло ояти каримасида шундай деган:

وَأَنزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ