Режа I. Кириш ҳамду сано II. Ассий қисм а қуръони Карим нозил бўлишининг бошланиши. Б саҳобаларнинг тафсир қилиш усуллари. В саҳобалардан чиққан муфассирлар. Г оятларнинг тушиш сабаблари. III. Хулоса IV. Фойдаланган манбаълар 1 кириш

Mavzuning dolzarbligi. Insoniyat tarixida bir davrlar o'tdiki, unda inson o'zi uchun muhim bo'lgan ishlarda ko'p noaniqliklarga yo'l qo'ydi. Ba'zida, hoyu-havasli, ba'zida iztiroblardan iborat bo'lgan hayot yo'lini boshidan o'tkazdi. Haqni botildan, botilni haqdan ajratishga qodir bo'la olmay, axloqiy tartibsizliklardan iborat bo'lgan mashaqqatli hayotga yuz tuban bo'ldi. Bu jafokashinson turli azob-uqubatlar girdobidan qutulib, baxtli-saodatli va farovon hayot yo'ligachiqishi uchun lloh taolo unga ilohiy kalomlarni in'om qildi. Va bu kalomlarni inson o'z hayotida tadbiq qilishi uchun, uning ma'nolarini tadabbur va tafakkur qilib, ma'nan yuksalishi uchun unga rahnamolik qiluvchi payg'ambarlarni yubordi. Va bu payg’ambarlar qorong’u kechadayo'lchi yulduzdek bo’lib chiqib keldi. Bu ummatga Alloh taolo hidoyat yo'lini ko'rsatuvchi, uni do'zax azobidan ogohlantirib, jannat bilan bashorat berguvchi zot payg'ambarimiz Muhammad sallallohu alayhi va sallamni yubordi va unga ulug' kalom Qur'onni nozil qildi. Qur'on inson uchun iymon nuri va ziyosi bo'lgan, qalblar uchun shifo bo'lgan,hidoyat istaganlar uchun hidoyat bo'lgan kalomdir. Qur'on bu insoniyatni dunyo va oxirat saodatiga eltuvchi ulug' kalomdir. Va bu kalomni bizga yetkazuvchi, uning ma'no va mohiyatinitushuntirib, bayon qilib beruvchi payg'ambarimiz Muhammad sallallohu alayhi va sallam edilar. Ma’lumki, Qur'on oyatlari Rasululloh sallallohu alayhi va sallamga 23 yil mobaynida bo'lak-bo'lak holda nozil qilingan. Va bu oyatlarning o'qilishini va ma'nolarini Rasululloh sallallohu alayhi va sallam sahobalarga tushuntirib berar edilar, shuning bilan birga ular bu oyatlarni o'z hayotlariga tadbiq qilar edilar.Ulardan so’ng islom dini ko’p diyorlarga tarqadi.Turli millat va elatlar islom dinini qabul qila boshladi.Ana o’sha davrlardan boshlab Qu’oni karimni o’rganish uning mujmal oyatlarining ma’nolarini odamlarga yetkazishlikka yanada muxtoj bo’lindi.Va tafsir fani eng dolzarb mavzuga aylandi.
Mavzuning o’rganilganlik darajasi.Darhaqiqat, musulmonlar bu ulug' kalomni chuqur o'rganishlari bilan unga tavajjuh qilishdano'zga ulug'lik va undagi yaxshiliklardan o'zga insonga foydali bo'lgan xayriyat yo’qligini tushunibyetgan edilar. Qur'on xolis arab tilida nozil bo'lganligi uchun uning oyatlarining ma'nolarini tushunar edilar. Shuning bilan bir qatorda asl maqsadi nozik bo'lgan Qur'on oyatlari borediki, ularni tushunishda sahobalar ham to'siqlarga duch kelar edilar. Ammo bu uzoqqa cho'zilmasedi. Ular bunday hollarda Rasululloh sallallohu alayhi va sallamga murojaat qilar edilar va Rasululloh sallallohu alayhi va sallam ularga bu oyatlarning asl mohiyatini bayon qilib berar edilar. Rasululloh sallallohu alayhi va sallamga Qur'on oyatlarini yetkazishlik vojib bo'lganidek, uning ma'nolarini bayon kilib, sharhlab berishliklari ham vojib edi. Alloh taolo aytadi: