Reja: I. Bob. Elektron hukumat tizimini tashkil etish chora tadbirlari

2.2.Reinjiniring ob’yekti istiqbolli modelini loyhalashtirish bosqichi
2 – 4 bosqichlardagi tadbirlarni amalga oshirish jarayonida reinjiniring ob’yektining amaldagi xolati xaqida batafsil ma’lumotlar yig’iladi, tahliliy xulosalar shakllanadi. Navbatdagi bosqich o’tkazilayotgan reinjiniring tadbirining operatsion qismi bo’lib Tashkilotning istiqbolli modelini loyihalashtirishdek mas’uliyatli jarayondan iborat.
Mazkur tadbir quyidagi bosqichlarda amalga oshiriladi:
Halqaro ilg’or tajribani o’rganish;
Istiqboli model konsepsiyasini shakllantirish;
Tashkilotning istiqbolli funksional-matritsa turiga mos tashkiliy tuzilmasini ishlab chiqish;
Funksional va operatsion jarayonlarni optimallashtirish;
Funksiya va xizmatlarning istiqbolli reglamentlari loyixalarini ishlab chiqish;
Faoliyatning istiqbolli modelini joriy etish “Tarmoq grafigi” va “CHora-tadbirlar rejasi” loyixasini ishlab chiqish,
1) “Elektron hukumat” tizimi mexanizmlari rivojlangan davlatlardagi turdosh vazirlik-idora va tashkilotlarning joriy xolati va ilg’or tajribalari reinjiniring ob’yektining istiqbolli modeli loyhasini ishlab chiqish uchun eng qulay mo’ljal va na’muna vazifasini o’taydi. Bunda, davlat va ho’jalik boshqaruv organlarining rivojlangan xorijiy davlatlardagi analoglarini yanada takomillashtirish bo’yicha ishlab chiqilgan yoki ishlab chiqilayotgan strategik rejalarini inobatga olish eng muxim omil xisoblanadi. Mazkur yo’nalishdagi taxlillar ob’yektiv, keng qamrovli va samarali bo’lishi uchun paralel ravishda tegishli soxa bo’yicha ilg’or bo’lgan bir nechta muqobil davlatlar amaliyotni va strategiyasini taxlil qilib chiqish maqsadga muvofiq.
SHakllanadigan xulosa va qarorlar xolisligini ta’minlash maqsadida, na’muna sifatida, janubiy-sharqiy osiyo davlatlari, g’arbiy yevropa davlatlari, dunyoviy va demokratik boshqaruv joriy etilgan islom davlatlari, shuningdek ayrim yangi mustaqil davlatlarning nafaqat bugungi kundagi amaliyoti va ilg’or tajribasi, balki - eng asosiysi, ularning yaqin va o’rta muddatga mo’ljallangan yanada rivojlantirish strategiyalarini batafsil o’rganish lozim. Ushbu bo’lim yakuni xam tegishli axborot-tahlily hujjat bilan mustaxkamlanadi.
2) Istiqbolli model konsepsiyasi reinjiniring talablariga mos ravishda tashkilotning joriy xolatini islox etish bo’yicha innovatsion yondashuvlar va g’oyalar tizimi, majmuasi sifatida shakllantirilishi joiz. Tashkilotning istiqbolli modeli Konsepsiyasi – bu tashkilotning kelajakdagi faoliyatining ruxiyati, xarakteri va ko’lamini yorituvchi mantiqan yakunlangan tahliliy hujjat xisoblanadi.
U tuzilish bo’yicha quyidagi bandlardan iborat bo’lishi maqsadga muvofiq: titul varog’i, mundarija, kirish, konsepsiyaning maqsad va vazifalari, glossariy, tahlil etilayotgan tashkilotning horijiy turdosh analoglarining ilg’or na’munalari va strategiyalarining tahlili, tashkilot faoliyatini takomillashtirish yo’nalishlarini aniqlash, xulosalar va konsepsiyani joriy etish uchun amalga oshirilishi lozim bo’lgan chora-tadbirlar bo’yicha ishlab chiqilgan loyixalar, takliflar, sxema, grafik va taqribiy kichraytirilgan nusxa modellari.
Umuman, Konsepsiyaning ruxiyati va xarakterida yaqin va uzoq muddatli istiqboldagi, xozirgidan bir-necha barobar samaraliroq bo’ladigan faoliyat mexanizmi va jarayonlari o’z aksini topishi, tavsiflanishi lozim.
3) Davlat va ho’jalik boshqaruv organlari tashkiliy tuzilmasining istiqbolli funksional-matritsa turiga moslashtirish va modellashtirishda “toza varaq” tamoyilidan foydalanish maqsadga muvofiq. Bunda, birinchi o’rinda o’rganilayotgan davlat va ho’jalik boshqaruv organini, nazariy jixatdan, mamlakatimiz davlatchilik tizimidagi asosiy missiyasini, funksiyalarini nimadan iborat ekanligi belgilab olish lozim.
Ikkinchi navbatda ushbu genezis funksiyani eng optimal ravishda amalga oshirish uchun qanday jarayonlar kerak ekanligi, zarur bo’ladigan birlamchi mexanizmlari va instrumentlarini aniqlab olinishi kerak. Undan keyingina boshqaruvning tashkiliy tuzilma sxemasi “matritsa” turiga mos xolda ishlab chiqiladi.
Ularni samarali ishlatish uchun zarur bo’ladigan kuch va vositalarning eng maqbul kombinatsiyasi xisob-kitobini ishlab chiqish talab etiladi. Ushbu xisob kitoblarga ko’ra istiqbolli model asosidagi faoliyat samaradorligi an’anaviy faoliyatdan eng kamida 5-10 barobar yuqori bo’lishi reinjiniring tadbirining minimal natijasi sifatida tan olinadi.
Bunday natijaga erishish uchun xozirgi kunda tashkilot genezis funksiyani istiqbolli loyixa asosida amalga oshirish uchun ortiqcha yuk bo’layotgan qo’shimcha vazifa, kuch, vositalar va jarayonlarning baxridan o’tish, voz kechish kerak. Resurslarni maqsadsiz, samarasiz sarflanishi, isrof qilinishiga olib keluvchi birorta xam funksional jarayon qoldirilishi kerak emas. Asosiysi, tashkilotning eng quyi bo’g’inida yoki raxbarlar tarkibida bo’lishidan qat’iy nazar faoliyatining samaradorligi past bo’lgan davlat xizmatchilari lavozimlariga biriktirilgan xizmat vazifalari taqsimotini xronometraj asosida o’rganib, optimallashtirish talab etiladi.
Aloxida ta’kidlash joiz bo’lgan jixati shundaki, davlat xizmatchilari lavozimlarini optimallashtirishda quyi ijro etuvchi lavozimlarni emas, asosan ma’muriy vazifalarni bajaruvchi davlat xizmatchilari lavozimlarini optimallashtirish maqsadga muvofiq. SHuningdek, xozirgi kunda keng qo’llanilayotgan, qisqartirilgan lavozim va jarayonlarni quyi bo’g’indagi boshqa bo’linmalarga rasmiylashtirib, ilgari bajargan ishlarini davom ettiraverish singari xufiyona, noqonuniy amaliyot uchun javobgarlik tartibi qat’iy va muqarrarligi yodda tutilishi joiz. (7-jadval).
Ma’muriy jarayonlarni optimallashtirishda, anologik tarzda, operatsion jarayonlarni emas, ikkinchi darajali funksional aktivlik yoki loyixa toifasiga mos bo’lgan faoliyat turlarini optimallashtirishga katta axamiyat qaratilishi joiz. Buning uchun asosiy ish bajariladigan operatsion jarayon va lavozimlar saqlab qolinishi va yanada takomillashtirilishi lozim. Bajariladigan funksiya, yaratiladigan maxsulot yoki ko’rsatiladigan xizmat sifatiga va qimmatiga xissa qo’shmaydigan, balki o’zining mavjudligi bilan qo’shimcha qiymat qo’shib, muddatlarni uzaytirib, uning tan narxini oshirib yuboradigan faoliyat va jarayonlarni bartaraf etish majburiy shartdir.
4) Funksional faollik va loyixa toifasidagi faoliyatlarni qisqartirish, asosiy operatsion va funksional jarayonlarni optimallashtirish reinjiniring tadbirining markaziy masalasidir. Funksional va operatsion jarayonlarini optimallashtirish bosqichida “Forma-2_BPR” jadvali orqali aniqlab olingan eng asosiy vazifalari ro’yxatiga kiritilgan funksiya va xizmatlarining amaldagi tartiblari, bosqichlari, protseduralarini konsepsiyadagi yondashuvlardan kelib chiqqan xolda tubdan takomillashtirish uchun qaytadan tuzib chiqish tadbirlari amalga oshiriladi.
Bunda ustivor deb topilgan xar bir jarayonni amalga oshirish bosqichlari qismlarga ajratilib, xar bir bosqichga sarflanayotgan vaqt, ishchi kuchi, moddiy-texnik va moliyaviy harajatlar xajmi xisoblab chiqiladi.
Undan keyin yuqorida qayd etilgan resurslarni ko’p sarflanishiga olib kelayotgan barcha sabablarning umumiy ro’yxati tuziladi. Ro’yxatga kirgan salbiy ta’siri eng yuqori bo’lganlaridan boshlab xar bir omil va xarakatlar taxlil etilib, mazkur salbiy muxitga barxam beruvchi, qayta g’ovlamasligiga kafolat beruvchi kardinal chora-tadbirlar ishlab chiqiladi.
Salbiy ta’sir ko’rsatuvchi omillar va xarakatlar ro’yxatini tuzishda resurslarning ortiqcha va befoyda sarfiga olib keluvchi omillardan tashqari, istemolchilar va xamkorlarning qat’iy e’tirozlariga sabab bo’luvchi omillar, hujjatlar soni, qatnash joiz bo’lgan tashkilotlar soni, kelishish uchun komissiya tarkibidagi amaldorlar sonini ortib ketishiga xamda jarayonlarning asossiz uzayib ketishi va murakkablik darajasi ortib ketishi xolatlariga xam aloxida e’tibor qaratish muximdir.
Funksional jarayonlarni optimallashtirishda quyidagilar salbiy mezonlar sifatida qo’llaniladi:
- Funksional jarayonga kirish bosqichidagi xujjatlar soni;
- Funksional jarayon ichida paydo bo’ladigan xujjatlar soni;
- Funksional jarayon bosqichlari va qadamlari soni;
- Funksional jarayonda ishtirok etuvchi subektlar soni;
- Mijoz va tashkilot orasidagi bevosita kontaktlar soni;
- Kelishish va qarorlar qabul qilish nuqtalari soni;
- Jarayonga sarflanadigan doimiy va o’zgaruvchan xarajatlar xajmi;
- Funksional jarayonda raxbarlar ishtirokining darajasi;
- Qarorlar qabul qilinadigan iyerarxik soxalarning darajasi;
- Funksional faollik va loyiha toifasidagi faoliyat turlari soni.
Funksional jarayonlarni optimallashtirish – jarayon yakuniy natijasi sifatini saqlab qolgan xolda salbiy mezonlarni minimallashtirish tushuniladi.
Salbiy mezonlarni minimallashtirish uchun quyidagi usullardan foydalaniladi:
- Muqobil shakli bo’lmagan qarorlar qabul qilish xolatlarini bartaraf etish;
- Joriy vazifalarni bajarishda boshqaruv xodimlari ishtirokini cheklash;
- Mijoz uchun qimmati va axamiyati yo’q bo’lgan xarakatlarni bartaraf etish;
- Jarayon davomida qarorlar qabul qilishni raxbar va boshqaruv xodimlaridan bevosita operatsion protsedurani amalga oshiruvchi mutaxassilarga o’tkazish.
Tashkilot funksional faoliyatining Reinjiniringi ikkita bosqichda amalga oshiriladi:
1. Avval optimallashtirish (IKT tizimlari joriy etmasdan);
2. Keyin avtomatlashtirish (Optimallashtirilgan jarayonlarga IKT tizimlarini joriy etish). (8-9 jadvallar).
Mazkur bosqichlar uchun xam aloxida istiqbolli modellar (“To-be” model) diagrammalari BPMN 2.0. formatida ishlab chiqiladi va ularning reglamentlari loyihalari tayyorlanadi.
5) Funksiya va xizmatlarning istiqbolli reglamentlari loyixalarini ishlab chiqish bosqichida davlat va ho’jalik boshqaruv organlari tomonidan amalga oshiriladigan barcha funksiyalar, yaratiladigan maxsulotlar, ko’rsatiladigan xizmatlarning amalga oishirilish jarayonlarini tartibga soluvchi istiqbolli reglamenlari loyihalari ishlab chiqiladi. Bu reglamentlarga quyidagi talablar qo’yiladi:
- Reglament xizmat ko’rsatishning an’anaviy uslubidan farqli o’laroq mazkur xizmatni interaktivlik darajasi yuqori bo’lgan, imkon qadar tranzaksion va targetizatsion shaklda ko’rsatishga o’tkazishni ta’minlovchi qulay va sodda ma’muriy va funksional jarayonlarni tartibini belgilab berishi lozim (Ilova 9);
- Istiqbolli reglament zamonaviy axborot kommunikatsiya texnologiyalari xamda innovatsion boshqaruv uslublari yordamida an’anaviy shaklda xizmat ko’rsatish uchun sarf bo’layotgan muddatlar, hujjatlar, bevosita ishtirok etuvchi davlat organlari va davlat xizmatchilar sonini keskin, 10-20-barobar qisqartirilgan ma’muriy jarayonni huquqiy jixatdan mustaxkamlab qo’yishi joiz;
- YAngi reglament asosida interaktiv xizmat ko’rsatish davlat xizmatchilari tomonidan ularning funksiya va xizmatlari istemolchilar bilan imkon qadar kontaktsiz ravishda amalga oshirilishini ta’minlashi lozim;
- SHuningdek, reglament istemolchilarni identifikatsiyalash, hujjatlarni qalbakilashtirishni oldini olish, to’lovlarni fiksirlash masalalarini xam inobatga olishi muxim axamiyatga ega;
- Reglament talablarining xarakteri xizmat ko’rsatuvchi organni emas, avvalam bor iste’molchilar shart-sharoiti va ular uchun qulayligi inobatga olinganligi bilan an’anaviy amaliyotdan keskin farq qilishi lozim.
6) Faoliyatning istiqbolli modelini joriy etishning yo’l xaritasi vazifasini tegishli “Tarmoq grafigi” bajaradi. U bilan birgalikda ishlab chiqiladigan “CHora-tadbirlar rejasi” loyixasi qilingan barcha ishlarni ro’yobga chiqarishdagi eng muxim bosqich xisoblanadi. “tarmoq grafigi” istiqbolli modelini joriy etishning asosiy bosqichlari va uning muddatlarini belgilab bersa, “CHora-tadbirlar rejasi” esa mazkur bosqichlar oldiga qo’yilgan maqsadlarga erishish uchun amalga oshirilishi lozim bo’lgan barcha tashkiliy va operatsion vazifalarni, shuningdek ijro uchn mas’ullar va moliyaviy manbaalarni aniq belgilab beradi.
CHora tadbirlar rejasi quyidagi 5 ta bo’limdan iborat bo’ladi:
I. “Elektron hukumat” tizimi mexanizmlari joriy etilgan istiqbolli modelga o’tish uchun vazirlik-idoraning tashkiliy tuzilmasiga kiritilishi lozim bo’lgan o’zgaritirishlar va unga moslashishni ta’minlashga qaratilgan chora tadbirlar;
II. Funksional faollik va loyiha toifasidagi faoliyatlarni qisqartirish xamda operatsion jarayonlarni optimallashtirish bilan bog’liq chora tadbirlar;
III. “Elektron hukumat” tizimi mexanizmlari joriy etiladigan istiqbolli modelga o’tish uchun zarur bo’ladigan axborot-kommunikatsion infratuzilmani yaratish bilan bog’liq chora-tadbirlar;
IV. “Elektron hukumat” tizimi mexanizmlari joriy etiladigan istiqbolli modelga o’tish uchun zarur bo’ladigan axborot tizimlari, axborot resurslari, ma’lumotlar bazalari, interaktiv davlat xizmatlarini yaratish va ularni markaziy axborot tizmlariga, jumladan tashkilot rasmiy sayti va Davlat interaktiv xizmatlari yagona portaliga integratsiyalash bilan bog’liq vazifalar;
V. “Elektron hukumat” tizimi mexanizmlari joriy etiladigan istiqbolli modelni BPMN modelidagi diagrammasi va texnologik xaritasini huquqiy jixatdan mustaxkamlash maqsadida barcha tegishli me’yoriy-huquqiy aktlar va hujjatlarni yangi taxririni yaratish, qo’shimcha va o’zgartirishlar kiritish bilan bog’liq vazifalar.
Bunda tegishli qonun va qonun osti hujjatlaridan tortib toki har bir bo’limning nizomi, funksional va operatsional jarayon reglamenti, shuningdek uni amalga oshiruvchi davlat xizmatchisi, mutaxassisning lavozim yo’riqnomasi va xizmat vazifalari taqsimotigacha bo’lgan me’yoriy-huquqiy ta’minot vertikalidagi barcha hujjatlar inobatga olinishi lozim
Xar bir xolatni tavsiflovchi texnologik xarita tayyorlanadi. SHuningdek, tashkilot faoliyati istiqbolli modelini loyhalashtirish bosqichida amalga oshirilgan barcha ishlar, jumladan ishlab chiqilgan istiqbolli model loyixalari, chora-tadbirlar rejalari, reglamentlar, ulardan kutilayotgan natijalarni tavsiflovchi ahborot taxliliy xujjat tayyorlanadi.